Sonsuz Ark/ Evrensel Çerçeveye Yolculuk
"209 klinik araştırmanın kapsamlı analizi, 60'tan fazla reçetesiz bitkisel ve besin takviyesinin depresyon açısından test edildiğini ortaya koymaktadır; ancak kanıt kalitesi büyük ölçüde değişkenlik göstermektedir. Sarı kantaron ve safran gibi bilinen ilaçlar, etkililik açısından reçeteli antidepresanlarla sıklıkla eşleşirken, birçok yeni ürün yalnızca ön sonuçlar veya karışık sonuçlar göstermektedir."
Do Depression Supplements Actually Work? Scientists Analyze 64 Popular Products
Klinik deneylerin kapsamlı incelemesi, depresyon için incelenen 64 reçetesiz ürünü ortaya çıkardı; ancak bunlardan yalnızca birkaçı tutarlı bir şekilde umut vadediyordu.
Kaynak: Shutterstock
Birçok kişi sarı kantaron veya omega-3 takviyeleri gibi ilaçlara aşinadır. Ancak bunların ötesinde, depresyona yardımcı olma potansiyelleri nedeniyle çok çeşitli reçetesiz (OTC) ürünler pazarlanmaktadır. Klinik çalışmalar üzerinde yapılan yakın tarihli bir incelemede, araştırmacılar depresyon için test edilmiş 64 farklı OTC seçeneği belirlemiş olsa da, her birini destekleyen kanıtların gücü önemli ölçüde farklılık göstermektedir.
Bu konuya neden bakmalıyız?
Depresyon, bazen salgın olarak tanımlanacak kadar yaygınlaşmaktadır. Birleşik Krallık'ta insanların %11,3'ü hafif, %4,2'si orta ve %3,3'ü şiddetli depresif semptomlar bildirmektedir. Çoğumuz hafif veya orta düzeyde depresyonla mücadele eden birini tanıyoruz veya kendimiz de depresif semptomlarla mücadele ediyor olabiliriz. Genellikle antidepresanlar, konuşma terapileri, meditasyon veya egzersiz gibi birçok yöntemi deneriz. İnsanların denediği yaygın tedavi yöntemlerinden biri, süpermarketlerde, eczanelerde, sağlıklı gıda mağazalarında ve internette yaygın olarak bulunabilen reçetesiz satılan ürünlerdir.
Hangi reçetesiz ürünün faydalı olabileceğini araştırmaya başladığınızda, liste sonsuzlaşır. Bu durum, özellikle çevrimiçi blogları okuyorsanız veya çeşitli ürünlerin sosyal medya tanıtımlarını takip ediyorsanız geçerlidir. Neyin kanıta dayalı olduğunu nasıl bileceğiz? Hangi ürünler etkili? Güvenli mi?
Geçmişim göz önüne alındığında, hangi ürünlerin faydalı olabileceğini ve araştırmanın bundan sonra nereye odaklanması gerektiğini anlamakla doğal olarak ilgileniyordum.
Ne yaptık?
Ekip olarak 23.933 çalışma kaydını ve 1.367 makaleyi inceledik. Toplamda, depresyon için 64 reçetesiz ürünü değerlendiren ve ürünün bir haftadan uzun süre kullanıldığı 209 klinik çalışma bulduk. Etkinliği ve güvenliği değerlendirmenin en titiz yolu olan klinik çalışmalara odaklandık. Depresyon semptomları veya tanısı olan 18-60 yaş arası yetişkinlerde yapılan çalışmalar dahil edildi. Ayrıca, yaşlı bireylerdeki çalışmaları ayrı ayrı inceleyerek yaş ayrımcılığı olup olmadığını kontrol ettik ve bir fark olduğunu gördük. Bu proje, anksiyete ve uykusuzluk için ürünleri de inceleyen daha geniş bir çalışma serisinin parçasıdır .
OTC ürünlerini sınıflandırmak zor olabilir; farklı ülkelerin farklı düzenlemeleri vardır ve bazı ürünler bazı yerlerde yaygın olarak kullanılırken bazılarında kullanılmaz. Halktan iki gönüllü, seçeneklerimizi daraltmamıza yardımcı oldu ve bu sayede yılan balığı baş pudrası gibi bazı çok az bilinen ürünleri eledik!
Peki ne bulduk?
Birçok çalışma bekliyorduk, ancak 200'den fazla çalışma beklediğimizden fazlaydı! Bulguları değerlendirmemize yardımcı olması için bir stajyer almak zorunda kaldık. Çalışmalar her zaman basit değildi; bazıları birden fazla doz veya ürünü test ediyordu, bazıları antidepresanlara ek olarak çalışıyordu ve bazı çalışmalarda kişilerde depresyona ek olarak çeşitli fiziksel rahatsızlıklar da vardı. Bulgularımızı, önemli kanıta sahip ürünler (10'dan fazla çalışma), yeni ortaya çıkan kanıtlar (iki ila dokuz çalışma arasında) ve yalnızca tek çalışma olarak gruplandırdık.
Somut kanıta sahip ürünler, iyi bilinen ürünlerdir: omega-3'ler (39 deneme), sarı kantaron (38), probiyotikler (18) ve D vitamini (14) ve ayrıca Orta Doğu ve Asya'nın bazı bölgelerinde önemli olan safran (18).
Plaseboya kıyasla, depresyon üzerinde etkili sonuçlar bulan omega-3 deneylerinin sayısı, hiçbir etki bulamayanlara kıyasla daha azdır. Ancak, sarı kantaron ve safran, plaseboya kıyasla daha sık etki göstermiş ve reçeteli antidepresanlarla benzer sonuçlar vermiştir. Probiyotikler ve D vitamini, plaseboya kıyasla depresif semptomları azaltma olasılığı daha yüksekti.
Ortaya çıkan kanıtlara göre 18 ürün arasında folik asit , lavanta, çinko, triptofan, rhodiola ve melisa en umut verici olanlardı. Acı portakal, İran lavantası ve papatya çayı da ikişer denemede olumlu etkiler gösterdi. Melatonin, magnezyum ve kurkumin gibi popülerlik kazanan bazı ürünler, birden fazla klinik denemede depresyon üzerinde karışık etkiler gösterdi. Tarçın, ekium, C vitamini ve D vitamini ile kalsiyum kombinasyonu için de karışık sonuçlar bulundu. Bağırsaklarımızdaki iyi bakterileri destekleyen prebiyotikler ve SAMe adı verilen bir takviye, plasebodan daha iyi görünmüyordu. 41 ürünün yalnızca tek bir denemesi mevcuttu. Bu bir başlangıç noktası olarak yararlıdır, ancak bize kesin kanıt sunmaz.
Bu ürünlerin tek başına veya antidepresanlarla birlikte kullanılması durumunda, çok az güvenlik endişesi ortaya çıkması iyi bir haber. Ancak, bir ürünün kullandığınız başka bir ilaçla etkileşime girip girmeyeceği konusunda her zaman bir sağlık uzmanına danışmalısınız. Denemelerde daha yüksek standartlarda bir güvenlik raporlaması şarttır; incelenen çalışmaların yalnızca 145'i (%69) ürünlerden kaynaklanan herhangi bir yan etkiyi tam olarak bildirmiştir.
Gelecek için ne öneriyoruz?
89 çalışmada antidepresanlarla birlikte ürünler test edilmiş olsa da, çok azı konuşma terapileri sırasında reçetesiz satılan ürünler almanın ek bir etkisi olup olmadığını incelemiştir. Ayrıca, reçetesiz satılan bir ürünün (folik asit) sağlık hizmetine para kazandırıp kazandırmadığını inceleyen yalnızca bir çalışma vardı - plasebodan daha etkili değildi ve tasarrufa yol açmadı - ancak bu konuda daha fazla bilgi edinmek gelecekte faydalı olacaktır. Ayrıca, sıklıkla gözden kaçan reçetesiz satılan ürünler için de bazı kanıtlar mevcuttur.
Yani, elimizde bazı ürünler için nispeten kesin kanıtlar var. İnsanların yaygın olarak kullandıkları ürünlere dair anketlere baktığımızda, papatya, lavanta, melisa ve ekium, giderek artan bir kanıt tabanına sahip, yaygın olarak tüketilen ürünler olarak ortaya çıktı ve bunların daha fazla incelenmesini öneriyoruz.
Depresif semptomlar için yaygın olarak kullanılan diğer bitkisel ilaçlar ginseng, gingko, ıhlamur çiçeği, portakal çiçeği ve nanedir, ancak bu ürünleri değerlendiren hiçbir çalışma yoktur. Dolayısıyla, çalışmamız, yaygın olarak kullanılan bu sağlık ürünlerini daha fazla değerlendirmek için hangi araştırmalara ihtiyaç duyulduğunun araştırılmasına öncülük etmiştir.
Bu makale, Bitkisel Tıp alanında lisans derecesine sahip olan Rachael Frost tarafından yazılmıştır. Şu anda Liverpool John Moores Üniversitesi'nde kıdemli öğretim görevlisi olan Frost, yarı zamanlı olarak bitkisel tıp alanında çalışmaktadır. Orijinal olarak Frontiers'da yayınlanan bir makaleden uyarlanmıştır.
Rachael Frost, Frontiers, 24 Temmuz 2025, SciTechDaily
Mustafa Tamer, 08.10.2025, Sonsuz Ark, Çeviri, Bilim ve Teknoloji, Aklın Merdivenleri
Referans: "Yetişkinlerde depresif semptomlar açısından değerlendirilen reçetesiz satılan bitkisel ürünler, diyet takviyeleri ve ilaçların araştırma ortamının anlaşılması: kapsamlı bir inceleme", Rachael Frost, Aiman Zamri, Silvy Mathew, Adriana Salame, Cini Bhanu, Sukvinder K. Bhamra, Juan Carlos Bazo-Alvarez, Michael Heinrich ve Kate Walters, 19 Mayıs 2025, Frontiers in Pharmacology. DOI: 10.3389/fphar.2025.1609605
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark manifestosuna aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.
- Sonsuz Ark Yayınlarının Kullanımına İlişkin Önemli Duyuru için lütfen tıklayınız