Sonsuz Ark/ Evrensel Çerçeveye Yolculuk
Singing to Napoleon’s Tune on Yom Kippur
Yom Kippur sona yaklaşırken, dünyanın dört bir yanındaki Aşkenaz sinagoglarında nostaljik bir ezgi söylenir. Pek çok Yahudi bu melodiyi tanısa da, çoğu aslında Napolyon Bonapart için bestelendiğini bilmiyor. Peki Napolyon'un marş melodisi neilah dua ayinimize nasıl girdi?
Napolyon Yahudi halkına yardım ediyor, William L. Gross, 1806, İsrail Ulusal Kütüphanesi
Mahzorunuz (Seçkin Deniz'in Notu:Mahzor Machzor, Yahudiler tarafından Roş Aşana ve Yom Kippur'un Yüksek Kutsal Günlerinde kullanılan dua kitabıdır. Pek çok Yahudi ayrıca Fısıh, Şavuot ve Sukkot'un üç hac bayramında özel machzorim'den yararlanır. Mahzor, genellikle hafta içi ve Şabat hizmetlerinde kullanılması amaçlanan siddur'un özel bir şeklidir.) göğsünüze yakın bir şekilde orada duruyor, sürekli saatinizi kontrol ediyorsunuz; zaman ilerlemiyor gibi görünüyor. Karnınız sürekli gurulduyor ve ağzınız kuruyor. Oda soğuk geliyor ve etrafınızı çevreleyen koltuk sıralarındaki kasvetli yüzlere bakıyorsunuz. Parmaklarınız elinizdeki mahzorun sayfalarını sayıyor ve daha kaç duayı bitirmeniz gerektiğini anlamaya çalışıyorsunuz. Sonra kantor ağzını açıyor ve sizi iliklerinize kadar sarsan bir melodi kulaklarınıza doluyor. Bu, babanızın tallitinin (Seçkin Deniz'in Notu: Tallit, dindar Yahudiler tarafından dua şalı olarak giyilen saçaklı bir giysidir. Tallit'in dört köşesinde tzitzit olarak bilinen özel düğümlü saçaklar bulunur. Kumaş kısmı beged ("giysi") olarak bilinir ve genellikle yün veya pamuktan yapılır, ancak bazen tallit gadol için ipek kullanılır.) tellerine asılı küçük bir çocuk olduğunuzdan beri duyduğunuz bir melodidir.
Çocukluğunuzun sinagog anılarını, Yom Kippur'un son saatlerindeki o özel kokuyu, özlem ve gözyaşlarıyla dolu acı-tatlı duaları çağrıştırır. Ve kendinizi duygusal neilah ayinine kaptırdığınızda zaman aniden yeniden, hatta belki de çok hızlı geçmeye başlar.
Neilah dua töreni, 1987, İsrail Ulusal Kütüphanesi
Neilah, Yahudi yılının en kutsal günü olan Yom Kippur'un son dua ayinidir. Neilah kelimesi İbranice'de "kilitlenme" anlamına gelir. Yirmi beş saat süren oruç gününün 23. saatinde yapılan bu dualar, tövbe etmek, bir önceki yılın günahları için af dilemek ve gelecek yıl için istekte bulunmak için son zamandır. Kefaret Günü olarak da bilinen Yom Kippur, geleneksel olarak ritüeller ve dualarla dolu, Tanrı tarafından yargılandığımız ciddi bir gün olarak görülür, ancak aslında bundan daha fazlasıdır: yeniden başlamak için bir şans ve Yahudi inancına göre kişinin Tanrı'ya inanılmaz derecede yakın olabileceği bir gündür. Aynı zamanda kurallarla dolu bir gündür: yemek, içmek, deri veya altın takmak, yıkanmak veya karşı cinse dokunmak yasaktır. Birçokları için zamanın çoğunun sinagogda geçirildiği ve hatta bazılarının günün kutsallığını onurlandırmak için sessizlik yemini ettiği bir gündür.
Neilah geldiğinde çoğu insan aç, susuz ve duygusaldır. Odada, herkesin normal işlerine dönebilmesi için günün bitmesini istemek, aynı zamanda bu kutsal zamanın kuyruğuna takılmak ve cennetteki yargı kitabı yıl için mühürlenmeden önce her anı kefaret için umutsuzca kullanmak gibi karışık bir duygu vardır. Bu ayinin pek çok kişi için bu kadar çağrışım yapmasının ve ezgilerin sadece bu ayine özgü bir anlamla dolu olmasının nedeni budur.
Bu ezgilerden biri çoğu Aşkenaz, özellikle de ataları Sovyetler Birliği'nden gelenler tarafından iyi bilinir. Bu makalenin başındaki Youtube videosunda duyulan melodidir. Chabad sinagoglarında bu melodiye sözler eşlik etmez ve bunun yerine ayinin sonunda tek başına bir melodi olarak söylenir. Diğer Aşkenaz sinagoglarında ise melodi genellikle ayindeki birçok piyutimden birine eklenir. Bu ikonik, neşeli melodi, festivalin genellikle kederli melodileri arasında gerçekten tek başına durur. Çünkü bu melodi hiçbir zaman Yom Kippur ayini için yazılmamıştır, bir haham ya da alim tarafından yazılmamıştır, hatta dua için bile tasarlanmamıştır!
Jacob Weinles tarafından Yom Kippur, Yayıncı: Levanon, Varşova, Folklor Araştırma Merkezi, Kudüs İbrani Üniversitesi, İsrail Ulusal Kütüphanesi Dijital Koleksiyonu
Napolyon Bonapart'ın dünya egemenliği hayalleri vardı ve bu arayışını gerçekleştirmek için hiçbir şeyden vazgeçmeyecekti. Birçok ülkeyi sömürgeleştirmeyi başaran ve Fransız imparatorluğunu büyük ölçüde genişleten zeki ve parlak bir askeri komutandı. Savaşa girmeden önce askerlerini yüksek moral ve güvenle doldurarak motive etme yeteneğiyle tanınıyordu. Grupların moralini yükseltmenin bir yolu da şarkı söylemekti. Askerler bir sonraki fetihlerine giderken neşeli ve vatansever marşlar söylerlerse, ülkeleri için savaşmaya daha hevesli olacaklarına inanıyordu.
Böylece 1812'de Napolyon ordusunu at sırtında Rusya'ya doğru yönlendiriyordu. Bu onun en iddialı seferlerinden biri olacaktı ve Napolyon bunun aynı zamanda en kötü yenilgilerinden biri olacağını çok az biliyordu. Askerlerinin en azından biraz endişeli olduğunu varsayabiliriz ve Napolyon sinirlerini yatıştırmak için denenmiş ve test edilmiş yöntemini kullanmaya karar verdi: şarkı söylemek. Seçtiği melodi, Napolyon ve fetihleri için özel olarak yazılmış bilinmeyen bir savaş marşıydı ve kısa bir süre içinde ordusu bu isimsiz şarkıyı coşkuyla söylüyordu.
Aynı zamanda Yahudi halkı da Avrupa'nın dört bir yanında kendi hikâyelerini anlatıyordu. Çoğunlukla küçük köylerde ve shtetl'lerde yaşayan Yahudilerin 1800'lerin başındaki yaşamı inanılmaz derecede zor olabiliyordu. Ayrımcı yasalar ve açık antisemitizm pek çok cemaatin başına bela olmuş ve yaygın yasalar onlara karşı önyargıları pekiştirmişti. Ancak Napolyon genel olarak Yahudilerin dostu olarak görülüyordu. Farklı bölgeleri fethettikçe, yerel Yahudiler, diğer şeylerin yanı sıra dini özgürlüğü teşvik eden özgürleştirici bir dizi yasa olan Fransız İnsan Hakları Beyannamesi kapsamına alındı.
Bu yasalar, Yahudiliği açıkça uygulama hakkını onaylamanın yanı sıra, Yahudilerin daha önce sınırlı oldukları birkaç alan yerine birçok farklı alanda çalışmalarına da izin verecekti - bu yeni düzenlemeler kapsamında ticaret yapabilecekler, hukuk firmaları açabilecekler ve hatta doktor olabileceklerdi! Buna ek olarak, genellikle Yahudilerden alınan ağır vergiler kaldırılarak ekonomik durumları büyük ölçüde iyileştirildi. Son olarak, Napolyon Yahudi gettolarını yasaklamaya ve Yahudilerin yurttaşları arasında özgürce yaşamalarına izin vermeye çalıştı. Aslında Napolyon, Yahudiler için eşit hakları teşvik ediyor ve genel olarak onlara daha iyi bir yaşam sağlıyordu.
Napolyon Yahudi halkına yardım ediyor, William L. Gross, 1806, İsrail Ulusal Kütüphanesi
Bu nedenle, Yahudiler Napolyon'a fetihlerinde sık sık yardım eder, birlikleri barındırır ve besler, gelen orduları için haberci veya rehber olarak görev yapar ve ellerinden geldiğince yardım ederlerdi. Ancak Alter Rebbe'nin başka planları vardı. Daha çok Alter Rebbe olarak bilinen Liadi'li Rabbi Scheur Zalman, Chabad hareketinin kurucusuydu ve Tanya ve Shulchan Aruch'un güncellenmiş bir versiyonu da dahil olmak üzere zamanının en önemli Yahudi kitaplarından bazılarını yazdı. Döneminin en önemli ve saygın hahamlarından biri olarak yaygın bir şekilde övülmüş ve üstünlüğü nedeniyle genellikle sadece "Rav" veya "Rebbe" olarak bilinmiştir. Kısaca söylemek gerekirse, insanların sözünü dinlediği bir adamdı.
Bu vesileyle, aynı zamanda Avrupa'nın siyasi gidişatını etkilemeye çalışan bir adamdı. Alter Rebbe, Roş Aşana'nın ilk günü sabah Musaf duasını ederken Tanrı'nın kendisine gelip Napolyon'un Rusya'ya karşı bu savaşı kazanamayacağını bildirdiğini iddia etmiştir. Bu ilahi müdahale gerçekten gerçekleşmiş olsun ya da olmasın, Rebbe'nin politik olarak uyumlu olması ve Rus ordusunun ve arazisinin Napolyon'un birlikleri için zorlu bir eşleşme olduğunu anlaması mümkündür. Her iki durumda da, Yahudilerin kaderinin dengede olduğunu ve kazanan tarafı destekledikleri takdirde gelecekte hayatlarının çok daha kolay olacağını biliyordu.
Alter Rebbe, yaklaşık 1880-1910, Avraham Schwadron Portre Koleksiyonu, İsrail Ulusal Kütüphanesi
Alter Rebbe, Rusya Çarı I. Aleksandr'ın bu savaşı kazanacağını ve eğer Yahudi cemaati onu destekler ve zaferini hızlandırmaya yardımcı olursa, Çar'ın onların sadakatini hatırlayacağını ve gelecekte onlara iyi davranacağını öngördü. Teşekkür olarak Çar'ın Yahudilere uygulanan bazı vergileri kaldırabileceğini ve bölgedeki antisemitizmi güçlendiren bazı kuralları iptal edebileceğini düşündü.
Böylece, diğer pek çok Yahudi Napolyon'u desteklemeye devam ederken bile, geniş takipçi grubuna Çarı desteklemeleri ve deyim yerindeyse tarihin doğru tarafında yer almaları talimatını verdi.
Bu ortamda Napolyon'un ordusu Prusya sınırını geçti ve Alter Rebbe askerlerin kendinden emin bir şekilde ilerleyişini izledi. Moral verici şarkılarını söylemeye devam ediyorlardı ve bu moral verici melodi Rebbe'nin aklına takıldı ve sonraki savaşla ilişkilendirdiği temel bir anı haline geldi.
Yisrael Gedaliah ben Moses Kazis tarafından Napolyon ve ordularının askeri başarısı için yazılmış Yahudi duası, 1797, Valmadonna Vakfı, İsrail Ulusal Kütüphanesi
Sonunu bozduğum için üzgünüm ama Alter Rebbe tahminlerinde büyük ölçüde haklı çıktı. Çar savaşı kazandı, Napolyon'un kuvvetleri Yom Kippur'dan sadece iki gün önce Borodino Muharebesi'nde yeri doldurulamaz kayıplar verdi. Çar, teşekkür olarak Rebbe'yi tüm nesiller için Onursal Vatandaş ilan etti - bu çok yüksek bir ödüldü - ve Rebbe vefat ettiğinde, (bir sonraki Rebbe olarak görevi devralan) oğluna Çar tarafından yeni Yahudi köyleri inşa etmesi için Cherson'da bir miktar arazi verildi.
Napolyon'un Rusya'yı büyük bir yenilgiye uğrattığı yıl, Yom Kippur, Altar Rebbe ve takipçileri için bir kutlama festivaliydi. Rebbe neilah ayinini okumak için ayağa kalktığında, bu zaferi kutlamak ve önümüzdeki yıl için devam eden kutsamalarını göstermek istedi. Hemen öğrencilerinden birini çağırdı ve öğrencisinden, kafasında zaferle sonuçlanan savaşla özdeşleşen Napolyon'un marş melodisini hatırlatmasını istedi. Heyecan verici melodiyi bir kez daha duyduğunda, cemaatinin önünde yüksek sesle ve net bir şekilde söylemeye başladı.
Bir Bonapartist tarafından Paris'teki Yahudilerin bağlılığını tespit etmek için el yazısıyla yazılmış belge, 1815, İsrail Ulusal Kütüphanesi
Kısa süre içinde tüm öğrencileri ve takipçileri neşeyle şarkı söylüyor, zafer marşına zıplayarak eşlik ediyor, Yom Kippur'un kasvetli ayinini tamamen canlandırıyor ve oruçlarını bozmayı unutuyorlardı. Görülmeye değer bir andı ve katılan herkesin kalbinde ve zihninde kök saldı. Ertesi yıl, bu melodi ülke çapında daha da fazla neilah ayinine dahil edildi ve takip eden yıllarda, Doğu Avrupa'nın dört bir yanındaki topluluklar neilah ayinlerinin kapanış anlarında Napolyon'un marş melodisiyle sevinmeye başladılar.
Bugün, bu iyi bilinen melodi nihayetinde bir zafer şarkısı olarak düşünülür ve Tanrı'nın Yahudi halkını gözettiğine ve bizi hem savaş hem de barış zamanlarında koruyacağına olan inancı işaret eder. Bu melodiyi, dualarımızın duyulduğu ve kabul edildiği ve Tanrı'nın iyi yaşam kitabına isimlerimizi yazdığı umuduyla söyleriz; zafer kazanmışızdır.
Neilah dualarını yöneten kantocu, 2014, fotoğrafçı: Dancho Arnon, Pritzker Ailesi Ulusal Fotoğraf Koleksiyonu, İsrail Ulusal Kütüphanesi
Bir kez daha sizi sinagogda neilah ayinini bitirirken cilalı ahşap ve eski kitapların kokusuna geri götürmeme izin verin. Uzun bir gün oldu ve duygusal ve fiziksel olarak yorgunsunuz. Ancak bir sonraki sayfayı çevirdiğinizde, cemaat topluca bu neşeli zafer şarkısını söylerken kulaklarınız canlanır ve saniyeler içinde kefaretinizin kesinlikle kabul edildiğini, Tanrı'nın sizinle olduğunu ve her şeyin yoluna gireceğini bilirsiniz. Şofar üflenir ve herkes 25 saattir içinde tuttuğu iç çekişini serbest bırakırken bir tezahürat kopar. "Next Year in Jerusalem" şarkısıyla sevinmek için bir dakikanızı ayırır ve bu uzun ve tarihi dinin güzelliğinin tadını çıkarırsınız.
Mia Amran, 20.09.2023, İsrail Ulusal Kütüphanesi, NLI
Mustafa Tamer, 22.03.2024, Sonsuz Ark, Çeviri, Çeviri-Analiz, Onlar Ne Diyor?
Mustafa Tamer Yayınları
Onlar Ne Diyor?
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark manifestosuna aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.
- Sonsuz Ark Yayınlarının Kullanımına İlişkin Önemli Duyuru için lütfen tıklayınız.