Sonsuz Ark/ Evrensel Çerçeveye Yolculuk
Why the Black Sea is becoming ground zero in the Ukraine War
"Kiev'in karşı saldırı çabaları Rusya'yı Kırım'dan koparmaya odaklanırken, tahıl ihracatı anlaşması da aksamaya devam ediyor."
Ukrayna savaşı genellikle Doğu ile Batı, Rusya ile Avrupa arasındaki bir çatışma olarak görülüyor. Ancak çatışma aynı zamanda Kuzey/Güney ekseninde de ilerlemektedir.
Ukrayna Devlet Başkanı Volodymyr Zelenskiy, 8 Temmuz 2023'te Ukrayna'nın Odesa bölgesinde, Rusya'nın Ukrayna'ya saldırısı sırasında bir yıl önce Ukrayna Silahlı Kuvvetleri tarafından geri alınan Karadeniz'deki Yılan (Zmiinyi) Adası'nı ziyaret ederken ülkenin şehit savunucularını saygıyla anıyor. Ukrayna Cumhurbaşkanlığı Basın Servisi/Handout via REUTERS
Tarihsel olarak Rusya Ukrayna'yı kuzeyden fethetmiş ve imparatorluğunu Kafkasya ve Karadeniz üzerinden güneye doğru genişletmeye çalışmıştır. Kırım'ın deniz tesisleri Rusya için önemli bir stratejik varlıktır ve Kırım'ın kendisi de Rusya'nın emperyal kimliğinin hem ikonik hem de pratik bir köşe taşıdır.
Dolayısıyla bu yaz Karadeniz ve çevresinde askeri hareketliliğin artmasına şaşırmamak gerekir.
Ukrayna'nın yaz taarruzunun başlıca hedefi, Azak Denizi'nin kuzey kıyısı boyunca uzanan ve Rusya'yı işgal altındaki Kırım yarımadasına bağlayan kara köprüsünü kesmek. Ukrayna, Kırım ve Rusya'daki mühimmat üslerini ve yakıt depolarını vuran saldırılar düzenledi. 4 Ağustos'ta Ukrayna'ya ait bir insansız hava aracı Rusya'nın Karadeniz'deki ana petrol ihraç limanı olan Novocherkassk'taki Rus çıkarma gemisi Olenegorsky Gornyak'ı vurdu. Ertesi gün bir başka insansız hava aracı Kerç Boğazı'nda bir Rus tankerine zarar verdi. Şimdi Rusya, limanlarını ve Kerç Boğazı köprüsünü gelecekteki deniz drone saldırılarından korumak için bomlar ve ağlar kurmayı planlıyor.
Biraz geriye saralım. Temmuz 2022'de Rusya, BM ve Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayip Erdoğan'ın aracılık ettiği ve Rus ve Ukrayna gemilerinin Karadeniz üzerinden tahıl ihraç etmesine izin veren bir anlaşmayı kabul etti. Bu anlaşma Ukrayna'ya 1 milyar doların üzerinde gelir sağladı ve küresel tahıl piyasasındaki fiyat artışını hafifletti.
Ancak Temmuz 2023'te Rusya anlaşmadan çekildiğini açıkladı ve bunu ablukasını güçlendirerek ve Ukrayna'nın tahıl ihracat tesislerine füze saldırısı düzenleyerek takip etti. Rusya uzun süredir anlaşmadan memnun olmadığını dile getiriyor, Rus tüccarların Batı sigortasına erişimi ve Rus amonyağı (önemli bir gübre bileşeni) için Odessa'ya giden bir ihracat boru hattının yeniden açılması gibi imtiyazlar talep ediyordu.
Ancak anlaşmayı iptal etmesinin asıl nedeni muhtemelen Ukrayna'nın 17 Temmuz'da Rusya'yı Kırım'a bağlayan Kerç Boğazı köprüsünü vurmasıydı (Ukrayna daha önce de Ekim 2022'de Kerç köprüsünü vurmuştu).
Ukrayna Türkiye, Romanya ya da Bulgaristan'dan tahıl ihracatının yeniden başlayabilmesi için eskort gemiler sağlamalarını istiyor ancak Rusya'nın askeri harekat riski göz önüne alındığında bu pek olası görünmüyor. Cuma günü. Kiev ayrıca Şubat 2022'den bu yana Rusya tarafından tutulan gemileri Karadeniz limanlarından çıkarmak için bir "insani koridor" planı açıkladı.
Rusya'nın Ukrayna'nın tahıl ihracatına saldırarak savaşı yatay olarak tırmandırması, Moskova'nın tam zafere giden bir yol ya da tam zafer olmadan bir çıkış stratejisi olmaması nedeniyle artan çaresizliğini yansıtıyor.
Rusya'nın Avrupa'dan dışlanmasıyla birlikte güney boyutu ekonomik, siyasi ve askeri açıdan giderek daha önemli hale geliyor. Karadeniz'in doğu kanadı Rusya için önemli bir ekonomik kanal haline geldi. Türkiye, Gürcistan ve Ermenistan, Batı'nın yaptırımlarından kaçmak isteyen Rus ithalatçılar için transit ülkeler. Rusya ile Türkiye, Gürcistan ve Ermenistan arasında doğrudan uçuşlar bulunurken, Avrupa'da Moskova'ya uçuşu olan tek ülke Sırbistan'dır.
Mayıs 2023'te Putin Gürcüler için vize rejimini iptal etti ve ülkeye uçuş yasağını kaldırdı. Gürcistan'da tahminen 100,000 Rus bulunuyor. Bunlar arasında siyasi baskıdan ya da askerlikten kaçanlar da var ama birçoğu Rusya dışında yaşamayı ve çalışmayı daha kolay bulan bilişim uzmanları. Bu kişiler Gürcistan ekonomisine de ivme kazandırdı. Gürcistan'ın Rusya'ya ihracatı 2023'ün ilk yarısında yüzde 75 artarak 1,3 milyar dolara ulaştı ve ülke 2022'de Rusya'da çalışan Gürcülerden 4,37 milyar dolar havale geliri elde etti.
Gürcistan ile ayrılıkçı Abhazya eyaleti arasındaki sınır boyunca yaptırım uygulanan malların canlı bir ticareti var ve bu mallar buradan Rusya'ya sürülüyor. 2023'ün ilk çeyreğinde Almanya'nın Gürcistan'a ihracatı yüzde 48, Ermenistan'a yüzde 132 ve Kırgızistan'a yüzde 770 arttı. Gürcüler arasında, konut maliyetlerini artırdıkları için Rus akınına karşı bir muhalefet var. Gürcistan'da 2008'deki savaş nedeniyle Rusya'ya karşı hala bir kızgınlık var, ancak ekonomik çıkarlar tarihi şikayetlerden daha ağır basıyor gibi görünüyor.
Ermenistan, Rusların akını sayesinde 2022'de yüzde 13 GSYİH büyümesi kaydetti. Avrupa'dan kullanılmış araba satın alıp Rusya'ya ihraç ederek ayda 180 milyon dolar değerinde bir iş yapıyorlar. (Dubai üzerinden Rusya'ya yeniden kullanılmış araba ihracatı da yapılıyor).
Ermenistan, Rusya ile Gürcistan'dan daha yakın bir siyasi ilişkiye sahip ve birkaç Rus askeri üssüne ev sahipliği yapıyor. Ancak Rusya'nın 2020 savaşında Azerbaycan güçleri tarafından istila edilen Karabağ'ı korumak için Ermenistan'a daha fazla yardım etmemiş olmasına öfke duyuluyor. Görünüşte kalan Ermeni nüfusunu korumak için orada bulunan Rus barış gücü askerlerine rağmen Karabağ şu anda Azerbaycan ablukası altında. (Seçkin Deniz'in notu: Karabağ Ermenistan işgalinden kurtarılan Azerbaycan toprağıdır, bir devlet kendi toprağını abluka altına almaz)
Suriye'de Esad rejimini desteklemek için birlikte çalışan İran, Rusya için giderek daha önemli bir ortak haline geliyor. İran, Ukrayna şehirlerine saldırmak için insansız hava araçları tedarik etti ve Rusya'nın yaptırım uyguladığı bazı Batı uçaklarının tamirine yardımcı oldu. İran kısa süre önce Rusya ve Çin'in Orta Asya'daki politikalarını koordine ettikleri Şangay İşbirliği Örgütü'nün dokuzuncu üyesi oldu.
Türkiye bölgedeki en önemli oyuncu ve hem Kiev'in hem de Moskova'nın güven duyduğu az sayıdaki ülkeden biri. Türkiye 2014'ten sonra Romanya'nın NATO'nun Karadeniz'deki varlığını arttırma önerilerini engellemiştir. Türkiye 27 Şubat 2022'de 1936 Montrö Sözleşmesi'ne başvurarak herhangi bir savaş gemisinin Karadeniz'e girmesini yasakladı.
Şubat 2022'deki işgalin ardından NATO, Bulgaristan ve Romanya'da iki çok uluslu tugay şeklinde "özel bir İleri Mevcudiyet" konuşlandırdı. Erdoğan sonunda Batı'nın baskısına boyun eğdi ve İsveç ile Finlandiya'nın NATO'ya katılmasına yönelik itirazlarını geri çekti.
Tahıl anlaşması Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın en önemli başarısıydı, ancak Rusya'yı müzakere masasına dönmeye ikna etmek için çetin bir mücadeleyle karşı karşıya. Rusya ticaret ortağı olarak Türkiye'ye güveniyor, dolayısıyla Moskova Erdoğan'ı yabancılaştırmayı göze alamaz. Tahıl maliyetlerinin artmasından endişe duyan küresel Güney'in siyasi baskısının Rusya'yı tahıl anlaşmasını yeniden canlandırmaya ikna edeceğini umuyoruz.
Bu arada Rusya, Kafkaslar ve İran üzerinden kuzey-güney ticaret ağı kurma çabalarını sürdürecek ve Karadeniz'i bugün Ukrayna'ya karşı yürüttüğü savaşta kritik bir düğüm haline getirecektir.
Peter Rutland,14 Ağustos 2013, Responsible Statecraft
(Peter Rutland, Wesleyan Üniversitesi'nde devlet Profesörü ve Harvard Üniversitesi'nde Davis Rusya ve Avrasya Çalışmaları Merkezi'nin ortağıdır. Daha önce Austin'deki Texas Üniversitesi'nde ve Birleşik Krallık'taki York Üniversitesi ile Londra Üniversitesi'nde ders vermiştir.)
Seçkin Deniz, 30.08.2023, Sonsuz Ark, Çeviri, Çeviri ve Yansımalar
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark manifestosuna aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.
- Sonsuz Ark Yayınlarının Kullanımına İlişkin Önemli Duyuru için lütfen tıklayınız.