"Lend-Lease programı kapsamında SSCB’ye yapılan toplam yardımların maliyeti 11 milyar dolar civarındaydı."
Lend-Lease Anlaşması
“Büyük Vatan Savaşı üzerinden 70’i aşkın sene geçmesine rağmen, Amerika’nın daha çok Lend-Lease olarak bilinen SSCB’ye yardımı hala savaş tarihinin en tartışmalı konulardan biri olarak kalmaya devam ediyor. Sovyetler tarafı için bu yardımı kabullenmesi ve değerlendirilmesi daha o yıllarda kolay bir şey değildi.
Bununla birlikte, Sovyet basını Amerikan malzemelerinin önemini belirtmemeye çalışırken, Sovyetler Birliği yöneticileri müttefikleriyle en üst düzeyde görüşmeler sırasında bunu kabul ediyorlardı. Stalin’in, 1943'te Tahran konferansı sırasında yaptığı "Amerikan Makineleri" adlı konuşması bunun ispatıdır.
Lend-Lease yani ödünç verme ve kiralama yasası, ABD tarafından İkinci Dünya savaşı sırasında Hitler karşıtı koalisyona askeri teçhizat, silah, mühimmat, stratejik hammadde, gıda ve çeşitli mal ve hizmetlerini kiralama veya ödünç verme programıdır. Lend-Lease yasa tasarısı 11 Mart 1941 tarihinde ABD Kongresi tarafından kabul edildi. Bu yasa ABD Başkanına ABD’nin güvenliği için hayati önem taşıyan herhangi bir ülkenin savunması için askeri bilgi paylaşımı ve teçhizat ödünç verme ya da kiralama hakkı veriyordu.
ABD Başkanı Roosevelt, Lend-Lease yasası olarak bilinen Amerika Birleşik Devletleri Koruma Yasasını imzalarken, Washington, 11 Mart 1941.
SSCB, bu programa ilk tedarik protokolünün imzalanmasından sonra, 1 Ekim 1941'de dâhil edildi. Lend-Lease’in SSCB'ye teslimatları 20 Eylül 1945'e kadar devam etti. 22 Haziran 1941’den 30 Eylül 1945 tarihine kadar SSCB’ye 17.501.000 uzun ton (1 uzun ton -1016kg) askeri yardım gönderildi. Bunların 16.587.000 tonu SSCB’ye ulaştı, 343.000 tonu İngiltere’de boşaltıldı, 488.000 tonu yolda kaybedildi. Bunların içinden 8.199.000 ton ABD gemileriyle, 5.367.000 ton ABD’nin SSCB’ye verdiği gemilerle, 3.401.000 ton SSCB gemileriyle ve 534.000 ton başka ülkelerin gemileriyle taşındı.
Güzergâhlara göre SSCB’ye ulaştırılan Lend-Lease yardımları şöyleydi:
- Kuzey Rusya - 3.964.000 ton;
- Basra Korfezi - 4.160.000 ton;
- Karadeniz - 681.000 ton;
- Sovyet Uzakdoğu - 8.244.000 ton;
- Sovyet Arktik - 452.000 ton.
Lend-Lease programı kapsamında SSCB’ye yapılan toplam yardımların maliyeti 11 milyar dolar civarındaydı.
Lend-Lease protokolü çerçevesinde SSCB’ye ulaştırılan askeri yardımlarının hacmini gösteren şema.
Savaş sırasında ABD’nin yardımı SSCB’ye bol miktarda akarken bazı Amerikan yetkililer Sovyet medyasında buna yeterince yer verilmemesine alındılar. Lend-Lease’i kabullenmemesiyle alakalı ilk skandal 1943 yılında meydana geldi. Krizi SSCB’deki ABD Büyükelçisi William Standley başlattı. O, Sovyet hükümetinin Amerikan yardımına yeterince değer vermediğini düşünüp, bunu nankörlük olarak adlandırıyordu.
Amerikalı tarihçi Robert Jones’in anlattıklarına göre Büyükelçi ABD’nin yaptığı yardımın kanıtlarını vatandaşlara sormaya, gittiği her yerde, gazetelerde, dergilerde aramaya başlamıştı. Daha sonra Stendley'nin kendisinin bu konuda yazdığı gibi: “Çabalarım neredeyse hiç bir işe yaramadı.”
Resmi makamlarından Lend-Lease yardımlarıyla alakalı herhangi bir teşekkür konuşması duyma ümidini kaybettiği zaman 8 Mart 1943 yılında Moskova’da ABD Büyükelçiliğinde bir basın toplantısı düzenledi ve Sovyet makamlarına suçlamalar yöneltti. Sözü edilen Robert Jones, elçilikteki olayı kitabında şöyle anlattı:
“Spaso House'daki (Moskova'da ABD büyükelçisinin ikametgâhı) basın toplantısı oldukça sönük başladı, gazetecilerin hiçbiri not bile tutmadı. Sonra birden bire onlardan biri Lend-Lease teslimatlarının nasıl gerçekleştiğini sordu.
Stendley:
"Biliyor musunuz çocuklar, buraya gelişimin başından beri, Rusların bizlerden ve İngilizlerden çok fazla malzeme aldığına dair kanıt bulmaya çalışıyorum" dedi. Stendley durdu, ardından Amerikan Kongresinin memnuniyetle yardım etmeye hazır olduğundan bahsetti ve devam etti:
“Aynı zamanda bizim askeri malzemelerimizin Ruslar tarafından kullanıldığına dair kanıtlar bulmaya çalıştım. Başaramadım. Öyle görünüyor ki Rus yetkililer, dışarıdan yardım aldıkları gerçeğini gizli tutmaya çalışıyorlar. Belli ki halkın Kızıl Ordunun bu savaşı tek başına yürüttüğünü düşünmesini istiyorlar.”
Bu sözlerinin kayıtlara geçip geçmemesi sorusu üzerineyse Stendley gazetecilere ısrarla bu açıklamanın kayıtlarda yer alması gerektiğini söyledi. Daha sonra günlüğünde yazdığı gibi, bu açıklama “bütün yanılsamaları ortadan kaldırdı.”
Dışişleri Bakanlığı böyle bir açıklama yapmasının nedenini sordu ve Stendley savunmasını gönderdi. Molotov, Stendley'i Kremlin'e davet etti. 10 Mart'ta Stendli ve Molotov sıcak bir atmosferde görüş alışverişinde bulundular ve birbirlerinden oldukça memnun olarak ayrıldılar.”
ABD Büyükelçisinin çıkardığı skandal Sovyet hükümeti tarafından olumsuz karşılansa da herhangi bir karşılık gelmedi. O zaman Avrupa’da ikinci cephenin açılmasının ertelenmesi ve Norveç'in kuzeyinde Alman Donanması güçlenmesinden dolayı Murmansk ve Arkhangelsk kutup konvoy hareketlerinin geçici olarak askıya açılması sonucunda SSCB ve müttefiklerinin ilişkileri oldukça karmaşık bir hal aldı. Yine de Moskova oluşan çatlağı derinleştirmemeye karar verdi ve herhangi bir açıklamada bulunmadı.
Standley’nin söylediklerinden iki gün sonra gönderilen telgrafa göre Dışişleri Halk Komiserliği Washington’daki SSCB Büyükelçisi Litvinov’a şöyle tavsiyelerde bulundu:
11 Mart'ta Stettinius’ta öğle yemeğinde yapacağınız konuşmanız sırasında, tabii ki adını zikretmeden, Standley’in küstahça çıkışına sakin ve yeterli bir cevap verebilirsiniz. Daha kolay hareket edebilmeniz için şunu söyleyebiliriz:
- Stendley'in Rus basınında ABD yardımı hakkında hiçbir bilginin geçmediği iddiası yanlıştır. Sizin bildiğiniz hükümetimizin müttefiklerimizin yardımlarının önemini vurgulayan açıklamalar ve Roosevelt ve Churchill’in Sovyetler Birliğine yapılan yardım hakkında tüm konuşmaların bütün detaylarıyla basında yayınlanmasının haricinde, sadece geçen bir buçuk ay içerisinde şöyle haberler çıkmıştı:
24 Ocakta Stettinius’un 1942 yılında Lend-Lease teslimatları konusunda yaptığı ve SSCB ile tüm rakamları içeren konuşmanın tam metni;
24 Şubatta Littleton’un Newcastle’de yaptığı 1941 ve 1942 yıllarında yapılan teslimatlar hakkında açıklaması;
5 Martta Stettinius’un Dışişleri Senato Komitesi’ne sunduğu raporda bulunan tüm önemli verilerin ve sayıların yayınlanması;
10 Martta “İzvestiya” gazetesinin yayınladığı Stettinius’un “American magazin”de çıkan makalesi.
- Bu zamana kadar hiç kimse Kızıl Ordunun Amerika’dan gelen ithal mühimmatların etkin kullanımını sorgulamaya cesaret edemedi, Amerikalılar birçok kere insanlarımızın bu silahları çabuk öğrenmesini vurgulamışlardır. Bu yüzden Standley’nin Amerikan silahlarının kaybolduğuna dair imaları sadece gülünç olarak nitelendirilebilir.
- Stendley’nin küstah çıkışı basın toplantısında bulunan gazetecilerin çoğunu şaşırtıp, yersiz ve zararlı bulunmuştu.
ABD Büyükelçisiyse yaptığı açıklamadan memnundu. Daha sonra yazdığı gibi Moskova basını üç gün boyunca suskunluğunu korudu, sonra da birden bire Amerika’nın Rusya’ya yaptığı askeri yardımlar konusundaki haberleriyle adeta coştu.
Bir diplomat için kaba sayılabilecek tavrına rağmen istediğini elde etmişti. Amerikan tarihçi Robert Sherwood'un yazdığına göre ABD Başkanı, Büyükelçisinin hareketlerini kaba ve kabul edilemez buldu. 3 Mayıs 1943'te Standley, birkaç ay sonra kabul edilecek istifa dilekçesini sundu.
“Russian War Relief” organizasyonunun yaptığı gıda, giyim ve ev eşyaları yardımı 1,5 milyar dolar civarındaydı.
Oluşan tatsız durum birkaç ay sonra Stalin’in SSCB, ABD ve İngiltere liderlerin katıldığı Tahran konferansında Amerikan yardımı konusunda sarf ettiği sözlerle giderildi.”
ABD’nin SSCB’ye gönderdiği “Matilda II” ve “Valentine” tankları.
Makinelı Amerikan tüfekleri Thompson M1928A1 ve M1919A4, M3A1 “Stuart” tankını kullanan Kızıl Ordu askerlerinin nadir bulunan fotoğrafı.
Lend-lease programı kapsamında ulaştırılan M3c "General Li" tankları; Temmuz 1943.
SSCB’ye gönderilen “Studebaker” kamyonları İran’dan geçerken.
Amerikan orta bombardıman uçağı A-20'nin (Douglas A-20 Boston) Sovyet pilotlarına teslimatı, Alaska.
Alaska'daki Lend-Lease anıtı.
Vladimir Nagirnyak
Melek Öz, 17.12.2017, Sonsuz Ark, Konuk Yazar, Çeviri-Analiz, Çeviri
Melek Öz Yazıları
Takip et: @formel_
Kaynak:
https://warspot.ru/10639-tost-za-lend-liz
Sonsuz Ark'tan
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark Manifestosu'na aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.