Sonsuz Ark/ Evrensel Çerçeveye Yolculuk
Pasni port deal would pivot Pakistan from China to US
"Pakistan'ın ABD'ye limanda rol verme önerisi, Çin'in CPEC'ini zayıflatırken, Amerika'ya da kritik minerallere erişim imkânı tanıyacak."
Financial Times'ın haberine göre, Pakistan'ın Pasni Limanı'nda ABD'ye kalkınma ve yönetim rolü verme teklifi, son yıllardaki en önemli jeopolitik gelişmelerden biri olarak değerlendiriliyor.
ABD Başkanı Donald Trump ve Pakistan Başbakanı Şehbaz Şerif, 25 Eylül 2025'te Beyaz Saray'da. Fotoğraf: Beyaz Saray
Arap Denizi kıyısında yer alan ve Çin'in işlettiği Gwadar limanına sadece 113 kilometre, İran'a 161 kilometre ve Hindistan'ın Chabahar limanına yaklaşık 286,5 kilometre uzaklıkta bulunan Pasni'nin jeostratejik konumu, onu Çin, Hindistan, İran, ABD ve Suudi Arabistan ve Körfez yatırımcıları gibi diğer önemli aktörleri içeren önemli bölgesel rekabetlerin kesiştiği noktaya yerleştiriyor.
Limanın konumu aynı zamanda Afganistan, Orta Asya ve Arap Denizi ile Hint Okyanusu'ndaki daha geniş deniz güvenliği açısından da önem taşıyor.
Bu gelişme, Başbakan Şehbaz Şerif, Kara Kuvvetleri Komutanı General Asım Münir ve ABD Başkanı Donald Trump arasında 25 Eylül'de gerçekleşen görüşmenin ardından geldi ve ABD-Pakistan jeostratejik angajmanında yeni bir aşamaya geçilmesinin sinyalini verdi.
Toplantıdan önce ABD'li yetkililerle görüşülerek gündeme getirilen öneri, İslamabad'ın derinleşen ekonomik zorluklar ortamında dış ortaklıklarını çeşitlendirme, Pekin'e bağımlılığı azaltma ve ABD, İran ve Suudi yatırımlarını çekme yönündeki daha geniş kapsamlı girişiminin bir parçası.
Plan önemli olmakla birlikte, henüz Pakistan veya ABD tarafından onaylanmış resmi bir anlaşma olmadığından, henüz keşif aşamasında. Ancak, hayata geçirilmesi halinde, jeopolitik bir depreme yol açacak ve bölgesel güç dinamiklerini çok daha geniş kapsamlı etkilerle yeniden şekillendirecektir.
Yeni Stratejik Pivot
Plan , şu anda mütevazı bir balıkçı kasabası olan Pasni'yi stratejik bir lojistik ve maden ihracat merkezine dönüştürmeyi öngörüyor . Proje, limanı yeni bir demiryolu ağı aracılığıyla Belucistan'ın Reko Diq bakır ve altın madenleri de dahil olmak üzere geniş maden rezervlerine bağlamayı amaçlıyor. 1,2 milyar ABD doları olarak tahmin edilen projenin, Pakistan federal fonları ve ABD destekli kalkınma finansmanının birleşimiyle finanse edilmesi bekleniyor.
ABD'nin Pasni'ye olan ilgisi hem ekonomik hem de stratejik. Financial Times haberine göre liman, batarya teknolojisi, füze üretimi ve ileri elektronik sistemlerin temel girdileri olan bakır, antimon ve neodimyum gibi kritik minerallerin ihracatı için bir geçit görevi görecek.
Pakistan, Pakistan Askeri Mühendislik Kolordusu ile 500 milyon dolarlık bir mutabakat zaptı imzalamasının ardından, 8 Eylül 2025'te bu minerallerden oluşan küçük bir deneme sevkiyatını Missouri merkezli US Strategic Metals'e (USSM) ihraç etti.
Belucistan'ın kritik mineral kaynaklarını geliştirmeyi ve rafine etmeyi amaçlayan ortaklık, ABD-Pakistan ekonomik işbirliğinin genişletilmesinde önemli bir adım teşkil ediyor. USSM Ticaret Direktörü Mike Hollomon, iş birliğini Washington ile İslamabad arasında "uyuyan bir dostluğu yeniden canlandırma" çabası olarak nitelendirdi.
Çin'in ÇPEK vizyonuna stratejik darbe
Çin için Pasni'nin gelişimi stratejik bir gerileme anlamına geliyor. Limanın, Pekin'in Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru'nun (CPEC) amiral gemisi olan Gwadar'a yakınlığı, Çin'in Arap Denizi'ndeki uzun vadeli stratejik hedeflerini doğrudan baltalıyor. ABD'nin Pasni'deki varlığı, Gwadar'ı dengelemekle kalmayacak, aynı zamanda Pekin'in Pakistan'ın kritik altyapı ve mineral tedarik zincirleri üzerindeki nüfuzunu da azaltabilecektir.
Çin , yıllar içinde CPEC'e 60 milyar doların üzerinde yatırım yaparak, Arap Denizi'ne güvenilir bir ticaret ve enerji koridoru sağlamak için personel, teknoloji ve sermaye konuşlandırdı. Bu projeler üzerinde çalışırken Belucistan'da terör saldırılarında birçok Çinli işçi hayatını kaybetti. Pakistan'ın Gwadar'a bu kadar yakın bir yerde Amerikan stratejik ve ticari müdahalesini davet etmesi, Pekin'in güvenine ciddi bir ihanet anlamına geliyor.
ABD ve Pakistan daha önce Çin'in halihazırda önemli yatırım ve hisselerinin bulunduğu Belucistan'da bir maden anlaşması imzalamıştı. Bu yatırım ve hisseler arasında Saindak Bakır-Altın Madeni ve Reko Diq bakır ve altın projesi de yer alıyor.
Bu durum, İslamabad'ın, özellikle Çin'in CPEC'in belirli bölümlerini finanse edemeyeceğini belirtmesinin ardından, Pekin'e uzun vadeli taahhütler yerine Washington'dan gelecek acil mali teşviklere öncelik verme isteğini göstermektedir. Pakistan, bunun üzerine finansman için Asya Kalkınma Bankası'na (ADB) başvurmuştur. Pekin ve İslamabad, CPEC borç koşulları konusunda çekişirken, Pakistan ödemelerde erteleme talep etmiş, Pekin ise bu talebi reddetmiştir.
Gerçek şu ki, ABD ve Çin bölgede jeostratejik rakipler olmaya devam ediyor ve iki rakip gücün aynı stratejik alanda bir arada bulunması doğal değil.
Pakistan, Pasni'de ABD ile ittifak kurarak sadece Çin'in Belucistan ve Arap Denizi'ndeki çıkarlarını baltalamakla kalmayacak, aynı zamanda Pekin'in İslamabad'ın acil ihtiyaçlarını karşılayamadığı durumlarda Washington'dan dolar kullanarak ittifaklarına işlemsel bir yaklaşım da sergileyecek.
Çin için bu, stratejik bir hesaplaşma anı ve İslamabad'ın sadakatinin kalıcı ortaklıktan ziyade kısa vadeli ekonomik kazançlarla yönlendirilen koşullara bağlı olduğunun hatırlatılması anlamına geliyor.
Bölgesel etkiler
Pasni anlaşmasının etkileri Pakistan ve Çin'in çok ötesine uzanıyor.
Hindistan için bu gelişme, Pasni sınırının hemen karşısında bulunan İran'daki Çabahar limanı gibi stratejik bağlantı projelerini karmaşık hale getirebilir. Özellikle, ABD'nin yakın zamanda Çabahar için uyguladığı yaptırım muafiyetlerini iptal etmesi, Hindistan'ın batıya yönelik bağlantı çabalarına ve bölgedeki daha geniş stratejik çıkarlarına verdiği Amerikan desteğinin azaldığının bir göstergesidir.
Aynı zamanda, Pasni'deki ABD varlığı, Arap Denizi'ndeki Amerikan çıkarlarını ilerletmekte ve İslamabad'a stratejik güven ve nüfuz sağlayarak dolaylı olarak Pakistan'ı güçlendirmektedir. Hindistan ve ABD, Hint-Pasifik'te stratejik ortaklar olsa da, ABD ve Pakistan arasındaki stratejik iş birliği temelde farklı sonuçlar doğurmaktadır.
ABD'nin Pasni'de bir dayanak noktası edinmesi, Washington'ın bölgedeki nüfuzunu yeniden ortaya koymasına olanak tanıyabilir, ancak aynı zamanda ABD-Pakistan savunma angajmanını kurumsallaştırabilir ve Pakistan'ın jeopolitik güvenini artırarak Hindistan'a karşı konumunu güçlendirebilir.
Dahası, Hindistan'ın hayati deniz ve enerji çıkarlarının bulunduğu Arap Denizi'nin ağzındaki böylesine stratejik bir konumda Amerikan varlığının bulunması, bölgesel güç dinamikleri açısından önemli sonuçlar doğuruyor ve aynı anda hem Hindistan'ın bağlantı girişimlerini baltalıyor hem de ABD ve Pakistan'ın çıkarlarını ilerletiyor.
İran açısından bu hamle endişe verici. Pasni, Washington'a Tahran'ın kıyı altyapısını ve deniz yollarını izlemek veya baskı altına almak için potansiyel bir deniz platformu sunuyor. Limanın konumu, İran'ı da içeren bölgesel bir çatışma durumunda ABD'nin operasyonel esnekliğini de artıracaktır.
Bu gelişme, Afganistan için ABD'nin yeniden angajmanında yeni bir dönemin habercisi olabilir. Washington'ın Bagram Hava Üssü'ne yeniden erişim sağlamayı düşündüğüne dair haberler , daha kapsamlı bir askeri yeniden yapılanmaya işaret ediyor. Pasni'de kurulacak bir ABD lojistik merkezi, Pakistan coğrafyasını stratejik bir fırlatma rampası olarak kullanarak Afganistan ve Basra Körfezi genelinde güç yansıtma kabiliyetini önemli ölçüde artıracaktır.
İslamabad, Pasni girişimini bir "stratejik çeşitlendirme" çalışması olarak çerçeveledi. Ancak, daha çok hesaplı bir jeopolitik kumar gibi görünüyor. Tarihsel olarak Pakistan, en büyük mali veya askeri faydayı hangi güç sunuyorsa onunla ittifak kurmuştur: ABD'nin Soğuk Savaş müttefiki olmaktan Çin'in Kuşak ve Yol Girişimi'ne katılmaya ve şimdi de görünüşe göre Washington'a doğru geri dönmeye kadar.
Bu tür bir dengeleme kısa vadede kazanç sağlasa da, çoğu zaman uzun vadede istikrarsızlığa yol açar. Çin, İslamabad'ın tecrit dönemlerinde bile Pakistan'ı diplomatik, ekonomik ve askeri olarak istikrarlı bir şekilde desteklemiştir.
Pekin kritik yardımlar sağladı, Pakistan'ı çok taraflı forumlarda savundu ve Hindistan'a karşı güvenlik çıkarlarını destekledi. Ancak bu "demir kardeşliğe" rağmen Pakistan'ın son hamleleri, İslamabad'daki jeopolitik sadakatin müzakere edilebilir olduğunu gösteriyor.
Amerika'nın Pasni'ye girişi, Asya jeopolitiğinde belirleyici bir an olacaktır. Bu, yalnızca ekonomik bir iş birliğini değil, aynı zamanda Arap Denizi, Orta Asya, Körfez ve ötesindeki güç dinamiklerini yeniden şekillendirme potansiyeline sahip stratejik bir yeniden yapılanmayı da temsil edecektir.
ABD için Pasni, kritik minerallere erişim ve İran, Körfez ve Çin altyapısına yakın stratejik bir deniz varlığı gibi ikili bir avantaj sunuyor. Pakistan içinse kısa vadeli bir rahatlama ve Amerikan ilgisinin yenilenmesi anlamına geliyor. Çin içinse stratejik bir kabus; yıllardır süren yatırım ve güveni baltalayan bir ihanet sembolü.
Son tahlilde Pasni planı jeopolitiğin temel bir gerçeğini vurguluyor: Büyük güç rekabetinin yaşandığı bir çağda, güven yerine çıkar üzerine kurulu ittifaklar nadiren ayakta kalabiliyor.
Imran Khurshid, 8 Ekim 2025, Asia Times
(İmran Khurshid (PhD), Uluslararası Barış Araştırmaları Merkezi'nde (ICPS) yardımcı araştırma görevlisi, Peninsula Vakfı'nda yarı zamanlı araştırmacı ve Bihar, Rajgir'deki Nalanda Üniversitesi'nde misafir öğretim görevlisidir. Çalışmaları Asia Times, The Diplomat Firstpost ve Hindistan-ABD ilişkileri ile Hint-Pasifik güvenliğine odaklanan hakemli dergilerde yayınlanmıştır.)
Seçkin Deniz, 28.10.2025, Sonsuz Ark, Çeviri, Çeviri ve Yansımalar
Takip et: Next Sosyal @seckin_deniz
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark manifestosuna aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.
- Sonsuz Ark Yayınlarının Kullanımına İlişkin Önemli Duyuru için lütfen tıklayınız.