Sonsuz Ark/ Evrensel Çerçeveye Yolculuk
China’s Restive Middle Class Will Be Xi’s Greatest Test Yet
"Orta sınıf insanların, müdahaleci sosyal izleme ve kişisel ifadenin sansürlenmesi gibi şeylere tahammüllerinin sınırlı olduğu ortaya çıktı."
Eylül 1966'da, Mao Zedong'un Çin'in Büyük Proleter Kültür Devrimi olarak bilinen on yıllık olağanüstü şiddetli siyasi tasfiye ve kargaşa dönemini başlatmasından sadece birkaç ay sonra, Pekin Yabancı Çalışmalar Üniversitesi'nde Almanca okuyan yalnız bir üniversite son sınıf öğrencisi, ülkenin her şeye gücü yeten liderine, gerçek ve hayali düşmanlara yönelik yeni zulüm kampanyasından üzüntü duyduğunu yazdı.
Bir adam, 31 Mayıs'ta COVID-19 salgınları nedeniyle birçok topluluğun kilitlendiği ve yakın zamanda yeniden açıldığı Pekin'in bir bölgesinde, otoyola bakan bir yaya köprüsünde dinlenirken koruyucu maske takıyor. KEVIN FRAYER/GETTY IMAGES
"Kültür Devrimi kitlesel bir hareket değildir. Tek bir adamın halkın kafasına silah dayamasından ibarettir" diye yazan Wang Rongfen, Komünist Parti'nin Gençlik Birliği'nden protesto amacıyla istifa ettiğini duyurdu. "Komünist Parti'nin bir üyesi olarak, lütfen ne yaptığınızı düşünün."
Çağrısının iyi karşılanmayacağından emin olan Wang, muhalefetini güçlendirmek için bir adım daha attı. Yakındaki bir eczaneye giderek güçlü bir böcek ilacı satın aldı ve dört şişe içtikten sonra Sovyet Büyükelçiliği'nin kapısının eşiğine uzanarak ölümünü bekledi. Dünyanın keşfetmesi için cebinde bıraktığı veda notunda "Zavallı anavatan, ne hale geldin?" yazıyordu.
2006'da Almanya'da sürgündeyken röportaj yaptığım Wang, ölmek yerine hayata döndürüldü ve sonunda 12 yıldan fazla hapis yattı. Daha sonra, 1979 yılının başlarında, iki kadın habersizce Wang'ın tutuklu bulunduğu yere geldi ve ona mahkumiyet kararının bozulduğunu bildirdi.
Mao yönetiminde öğrenci olduğu dönemde, ülkenin siyasi liderliğine ya da yönetimine karşı protestolar son derece nadir ve bir o kadar da tehlikeliydi. Ancak serbest bırakıldığı sıralarda bu durum değişiyordu. Deng Xiaoping'in yıllarca gözden düştükten sonra yeniden ön plana çıkması ve 1978'de Mao'nun halefi olarak iktidara yükselmesi olağandışı protestolarla desteklenmişti.
Bunlardan ilki 1976 yılının başlarında, Mao'nun en uzun süreli yardımcılarından biri olan Zhou Enlai'nin ölümüyle geldi. O zamana kadar Çin halkı Kültür Devrimi'nden iyice bıkmıştı. Belki de kendi statüsünü korumak isteyen Mao, Zhou'nun ölümü için gösterişsiz törenler düzenlenmesini emretti. Bu durum Pekin'deki pek çok kişiyi kızdırdı ve istikrarlı ve ılımlı bir el olarak görülen bu adamı onurlandırmak için Tiananmen Meydanı'nda büyük bir kalabalık toplandı ve bazıları meydana küçük şişeler bıraktı. Bu şişeler, Zhou'nun yetenekli öğrencilerinden biri olan Deng'e (Xiaoping ismi Çince'de "küçük şişe" anlamına gelmektedir), sağlığı gözle görülür bir şekilde kötüleşen Mao'nun yerine ülkeyi yönetmesine izin verilmesi için verdikleri desteği simgeliyordu.
Bu spontane vatandaş eylemi kısa vadede geri tepti. Zhou'yu anma jestleri, 13 yıl sonra yüzlerce Çinli göstericinin öldürüldüğü Tiananmen Meydanı'ndaki kıyaslanamayacak kadar ünlü protestoların habercisi olan güvenlik güçleriyle ciddi çatışmalara yol açtıktan sonra, Deng, Mao'nun son aylarında iktidarı elinde tutan radikal klik tarafından kalan tüm görevlerinden alındı.
Ancak kısa bir süre sonra ülkenin lideri olarak yükselişini mühürleyen başka bir sivil aktivizm biçimi oldu. 1978'in sonlarında, ülkenin nasıl bir yön izlemesi gerektiğine dair nadir görülen bir tartışmanın ortasında, Pekin sakinleri Demokrasi Duvarı olarak bilinen bir yere el yazısıyla yazılmış posterler asmaya başladı. İfadelerin ideolojik yelpazesi geniş olsa da, posterlerin çoğu Mao yönetiminin aşırılıklarını eleştiriyor, birçok yazar konuşma ve tartışma özgürlüğünü de içeren "Dört Özgürlüğe" saygı gösterilmesini talep ediyordu.
Deng, Mao'nun halefi olarak atanan ve en bilinen sloganı ülkeyi yönetmek için Mao'nun yapacağı her şeyi yapmaya çalışacağını ilan eden Hua Guofeng ile devam eden iktidar mücadelesinde rakibini zayıflatmaya yardımcı olduğu için bu tür bir yayılmayı kurnazca teşvik etti. Ancak Deng zafere ulaşır ulaşmaz Demokrasi Duvarı'nı kapattı. Wang Rongfen'in serbest bırakıldığı 1979 yılında, Çinliler için beşinci özgürlük olarak cesurca demokratikleşme çağrısında bulunan ve Deng'i diktatör olarak suçlayan en ünlü poster yazarı Wei Jingsheng tutuklandı ve 1993 yılına kadar siyasi tutuklu olarak tutuldu.
Wei, makalesinin en ünlü bölümlerinden birinde şöyle yazıyordu: "Tanrılara ya da imparatorlara ihtiyacımız yok ve hiçbir türden kurtarıcıya inanmıyoruz... Modernleşmeyi gerçekleştirmek için kişisel hırsları olan diktatörlerin basit araçları olarak hizmet etmek istemiyoruz. Biz insanların yaşamlarını modernleştirmek istiyoruz. Demokrasi, özgürlük ve herkes için mutluluk bizim yegane hedeflerimizdir."
Sonraki yıllarda, 1989'da Tiananmen'de öğrencilerin, işçilerin ve masum seyircilerin katledilmesinden çok önce, yabancılar tarafından büyük ölçüde unutulan ve hatta çoğu genç Çinli tarafından bilinmeyen bir mayalanma içinde, Pekin ve Çin'in diğer birçok yeri dalga dalga siyasi protestolara ve gösterilere sahne oldu. Ancak Tiananmen katliamı bile ajitasyonu durdurmadı. Gerçekten de ülke tarihindeki en büyük protesto olaylarından biri 1999 yılında, Çinli dini grup Falun Gong'un dönemin Devlet Başkanı Jiang Zemin tarafından yasaklanmasına bir yıldan fazla süren ve Çin'in sayısız bölgesinde gösteriler düzenleyen bir protesto hareketi başlatarak karşılık vermesiyle meydana geldi.
Bu tarih, Pekin'de ve ülkenin diğer pek çok yerinde vatandaşların hükümetin aşırı katı COVID-19 karantina politikalarını ve pek çok durumda Çin Devlet Başkanı Xi Jinping'i ve onun sert otoriterlik anlayışını kınamak için sokaklara döküldüğü geçen hafta Çin'de yaşanan olağanüstü olaylar nedeniyle özellikle hatırlanmaya değerdir.
Geçen haftaki olayların doruk noktasında ve sonrasında pek çok kişi, protestoların Xi'nin yeni yenilenen ve güçlenen iktidarını tehdit etme ya da Çin'de başka türlü bir siyasi hesaplaşmaya zorlama olasılığını değerlendirerek bir tür beklenti oyununa girişti. Bu soruların öteki yüzü ise, çoğu gözlemcinin sonunda kabul ettiği gibi, Çin devletinin otoritesine ve Xi'nin aniden düşen prestijine yönelik meydan okumanın uzamasını engellemek için polis, video ve dijital gözetim, propaganda ve diğer yöntemler açısından araçlara sahip olup olmayacağı olmuştur.
Ancak birçok açıdan bunlar yanlış sorulardır. Genç muhalif öğrenci Wang'ın 1960'lardaki cesur, bireysel eyleminden bugüne uzanan kalınlaşan bir ip var. Mao'nun yöntemlerini kınayan mektubunu yazdığında Wang, uçsuz bucaksız bir denizde yüzen bir atom kadar yalnız ve izole bir durumdaydı. Bunun tek nedeni, başkalarıyla ağ kurmak için günümüzün tanıdık teknolojik araçlarından, sosyal medya ve benzerlerinden yoksun olması değildi. Aynı zamanda o zamanlar Çin'de, yönetilenlerin rızasını dayatmayı, yöneticilerin keyfi gücünü sınırlamayı ve bir ölçüde demokrasiyi kurumsallaştırmayı amaçlayan herhangi bir uyumlu toplumsal hareketin olmazsa olmazı olan modern bir orta sınıfın sadece yetersiz kalıntıları vardı. Mao'nun iktidarının ilk dönemi, burjuva ve dolayısıyla devriminin ve diktatörlüğünün geri dönülmez sınıf düşmanları olarak suçladığı eski orta sınıfın kökünü kazımayı amaçlayan bir tür sınıf savaşına adanmıştı.
Deng'in iktidara geldiği dönemde, artık ekonomik temelli bir orta sınıfın kalıntıları bile yoktu. O döneme ait fotoğraflara bakıldığında en dikkat çekici şey, neredeyse herkesin aynı şekilde giyinmiş, aynı dar kapsamlı mütevazı saç stillerine sahip, düz ve siyah olmasıdır. Sosyal sınıfların sıkı bir mühendislikle silinmesi ve bunun sonucunda ortaya çıkan siyasi ve kültürel uyum, yıllarca süren ekonomik otarşi, özel mülkiyet ve ticarete karşı savaşlar ve sözde sınıf düşmanlarına karşı bitmek bilmeyen telkin ve baskı dalgaları olarak adlandırılan mücadele seanslarından sonra elde edilmişti.
On binlerce insanı Zhou'yu anma törenini siyasi bir protestoya dönüştürmeye zorlayan şey tam anlamıyla çaresizlikti. Çin halkı çok temel şeylerin özlemini çekiyordu: hayatlarında bir dereceye kadar istikrar ve öngörülebilirlik ve onları yoksulluktan kurtaracak ekonomik büyümenin yeniden başlaması. Ancak bu temel arzuların ötesinde, sözünü edebileceğimiz bir orta sınıf olmadan, toplumun herhangi bir tutarlı amaç doğrultusunda örgütlenmesi, saygıdeğer bir Çin deyimiyle, bir kum tabakası kadar zordu.
Ancak 1980'lerden bu yana Çin, hızlı bir değişimi içeren çok farklı bir rotada ilerliyor. Tiananmen katliamıyla sonuçlanan demokrasi protestoları da dahil olmak üzere, o on yılın tarihi olarak ünlü protestolarının Çin'in hızla dünyaya açıldığı, iş dünyasını özelleştirdiği ve hızla büyümeye başladığı bir döneme denk gelmesi tesadüf değildir. Deng'in dış dünyadan gelen "manevi kirliliğe" karşı çıkmasının nedeni de buydu; zira Deng, bir yandan yabancı sermaye ve teknolojiye kucak açarken bir yandan da tehlikeli gördüğü fikirlerden -örneğin sağlıksız sineklere benzettiği demokrasiden- etkilenmemeyi hayal ediyordu.
1989 Tiananmen gösterileri, giderek uzaklaşan geçmişe bakıldığında bile hala etkileyici görünse de, öğrencilerin ve işçilerin Çin'de sistemik değişim talepleri, Komünist Parti'nin gösterileri şiddetle bastırma kararıyla mahkum edildikleri kadar muhtemelen kendi kendilerini de sınırlıyordu. Çünkü Çin'de henüz embriyonik bir orta sınıf vardı ve bu orta sınıf, uygulanabilir bir reform hareketinin aracı olacak kadar geniş, sağlam ya da uyumlu değildi.
Örneğin 1990'ların ortalarından bugüne kadar geçen yirmi yılı aşkın süre, Çin'de ifade edilmemiş ancak genel olarak anlaşılmış bir toplumsal sözleşmenin yaygın olarak kabul edildiği bir dönemdi. Siyasetten uzak durun, Komünist Parti size zenginlik ve kişisel tatmin için bir şans sunacaktır. Neredeyse tüm gemiler yükselirken ve genellikle hızla yükselirken, belirtilmeyen sonuç, hayatta çok daha iyi bir konuma gelemezseniz, hatanın kendinize ait olduğuydu.
Bu da bizi günümüze ve yıkılmakta olan eski düzene getiriyor. Çin'deki son protestolar yaygın olarak yanlış anlaşıldı ya da büyük ölçüde Xi'nin acımasız sıfır COVID politikalarıyla ilişkili boğucu kısıtlamalardan duyulan yorgunlukla ilgili olarak aşırı basitleştirildi. Bu yorgunluk elbette var, tıpkı Çin'in kuzeybatısındaki bir apartmanda kilitlenme nedeniyle kaçamadığına ya da yeterince hızlı kurtarılamadığına inanılan 10 kişinin ölümüne duyulan öfke gibi. Bu son krizin altında yatan ve önümüzdeki yıllarda Çin siyasetinde belirleyici yeni bir aşamaya işaret edecek olan daha büyük mesele, Çin hükümetinin resmi istatistiklerine göre 400 milyon kişiden oluşan orta sınıfın büyümesidir.
Güvenlik ve kontrol konusundaki saplantılı bakış açısıyla Xi, iktidardaki ilk 10 yılını, sosyal izleme sistemleri, kişisel ifadenin sansürlenmesi ve son olarak pandemi sırasında fiziksel hareketin kısıtlanması giderek güçlendirilirken, insanların hayatlarına daha derinlemesine müdahale etmek için genişletilmiş bir egzersiz olarak ele aldı. Birçok toplumun gördüğü gibi, orta sınıf insanların, uzun süreli bir sağlık acil durumunun ortasında bile, bu tür şeylere karşı sınırlı sabrı olduğu ortaya çıktı.
Bu güçlü hoşnutsuzluk motifinin ötesinde, potansiyel olarak daha da güçlü bir motif yatıyor: Görünüşte sınırsız olan hızlı büyüme ve bunun son iki nesil Çinli için ürettiği yükselen gemiler beklentisi sona erdi. İyi eğitimli gençler bile istikrarlı ve iyi maaşlı işler bulmakta kendilerinden öncekilere kıyasla çok daha fazla zorlanıyor. Kötümserlik yaygın ve eski ekonomik juggernaut'un seküler yavaşlamasının ve yeni başlayan ezici demografik krizin ortasında, gelecekle ilgili belirsizlik artık herkesin aklında.
Xi'nin toplumu daha fazla denetleme ve hemen her yerde orta sınıf insanlar gibi mahremiyet, kişisel gizlilik, işlerin nasıl yürütüldüğüne dair söz sahibi olma ve dışa vurma özgürlüğü gibi şeylerden hoşlanan vatandaşların yaşamlarına daha da derinlemesine müdahale etme içgüdüsü, güçlü tarihsel akımlara ters düşüyor.
İktidarda kaldığı süre boyunca liderliğinin karşılaşacağı en büyük zorluklar, ister ABD ve diğer Batılı ülkelerle rekabet ya da düşmanlık yoluyla olsun, ister Mao'dan bu yana Çinli liderlerin her zaman karşı çıktıkları sözde yıkıcı fikirler yoluyla olsun, yurtdışından gelmeyecektir.
(Xi'nin) En büyük sınavı, paradoksal bir şekilde, toplumunun onlarca yıllık başarısının meyvesini, yani dünyanın en büyük orta sınıfını ve nihayet kendi sınıfını oluşturmaya hazır olabilecek bir orta sınıfı nasıl barındıracağı olacaktır.
Howard W. French, 6 Aralık 2022, Foreign Policy
Seçkin Deniz, 26.12.2022, Sonsuz Ark, Çeviri, Çeviri ve Yansımalar
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark manifestosuna aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.
- Sonsuz Ark Yayınlarının Kullanımına İlişkin Önemli Duyuru için lütfen tıklayınız.