Sonsuz Ark/ Evrensel Çerçeveye Yolculuk
Sonsuz Ark'ın Notu:
Çevirisini yayınladığımız analiz, Robert Schuman Merkezi'nde ziyaretçi araştırma görevlisi, Uppsala Üniversitesi İşletme Çalışmaları Bölümü'nde görevli siyasi ekonomist ve doktora sonrası araştırmacısı Viktor Skyrman'a aittir ve Avrupa Birliği'nin karbondan arındırma ve dijitalleştirme hedeflerine ulaşmasına odaklanmaktadır.
Seçkin Deniz, 04.09.2025, Sonsuz Ark 
Mind the Gap: Can Europe Afford Its Green and Digital Future?
"Büyük yatırım açıkları karşısında Avrupa Birliği, iddialı hedeflerine ulaşmak için finansman stratejisini yeniden gözden geçirmelidir."
Avrupa Birliği'nin karbondan arındırma ve dijitalleştirme hedeflerine ulaşması için önemli yeni yatırımlar hayati önem taşıyor, ancak fonlama yeşil endüstri politikasının Aşil topuğu olmaya devam ediyor. Tasarruf ikliminin ortasında, politika yapıcıların özel yatırımı, esas olarak kamu garantileri yoluyla sübvanse etme ve "içeri alma" girişimleri, 2024'te yaklaşık 406 milyar avro veya GSYİH'nın %2,6'sı olması tahmin edilen Avrupa'nın yeşil yatırım açığını kapatmada başarısız oldu.
Eski İtalyan başbakanı Mario Draghi'nin yakın tarihli bir raporu, daha fazla jeopolitik ve yapısal hedefe ulaşmak için yıllık 750 milyar ila 800 milyar avroluk ek yatırım çağrısında bulunuyor; bu rakam, AB'nin 2023 GSYİH'sinin yaklaşık %4,5'ine denk geliyor. Bu arada, Net-Sıfır Sanayi Yasası ve Egemenlik Fonu/STEP gibi yeşil üretime adanmış birçok nispeten yeni program, AB düzeyinden ek para sağlamıyor ancak çoğunlukla mevcut fonlardan fonları yeniden düzenliyor.
Bu sayılar büyük görünse de, hükümetlerin savaşlar ve finansal krizler sırasında üstlendiği maliyetlerle karşılaştırıldığında çok küçüktür. Tarihsel olarak, kamu borcu, yerel bankacılık krizlerinin ardından ortalama olarak neredeyse iki katına çıkmıştır . İklim krizi giderek daha kritik hale geldikçe, bu makale, özel finansal aracıları sübvanse etme şeklindeki yaygın yaklaşımın ötesinde, AB'nin yeşil dönüşüme sağladığı fonu artırmanın yollarını tartışmaktadır.
Kalıcı AB Tahvilleri İçin Durum
NextGenerationEU programının (2021-2026) temel parçası olan Kurtarma ve Dayanıklılık Tesisi, Covid-19 salgınının ekonomik zorluklarını hafifletmek için AB tahvilleri aracılığıyla 723,8 milyar avro topladı. Bilim insanları, tesisten çığır açan bir anlaşma ve yenilikçi bir Avrupa yatırım modeli olarak bahsetti . Daha fakir üye devletler, diğer amaçların yanı sıra yeşil ve dijital geçişlere ayrılmış orantılı olarak daha büyük meblağlar aldı.
Kritik bir ileri adım olmasına rağmen, Kurtarma ve Dayanıklılık Tesisinin geçici niteliği, bazı kaynaklarının etkinliğini azaltmıştır. Ulusal hükümetlere kıyasla daha küçük borçlanma ölçeği de borç maliyetlerini artırmıştır. Üçlü A notuna sahip olmalarına rağmen, kıyaslama 10 yıllık AB tahvilleri, son birkaç yıldır Alman ve Fransız muadillerinden daha yüksek oranlarda işlem görmüştür. Buna karşılık, AB tahvillerinin kalıcı olarak ihraç edilmesi borç maliyetini düşürecek, İstikrar ve Büyüme Paktı kapsamında AB'nin mali alanını iyileştirecek ve Birlik içindeki bölgesel dengesizlikleri ortadan kaldıracaktır.
Kalıcı Yatırım Fonu
Recovery and Resilience Facility ve InvestEU dahil olmak üzere birçok mevcut enstrümanın sınırlı ömürleri vardır ve sırasıyla 2026 ve 2027'de sona ermektedir. Bu sınırlı yaklaşım, hem özel hem de kamusal aktörlerin ikiz yeşil ve dijital dönüşümleri gerçekleştirmesi için gereken uzun vadeli planlamaya elverişli değildir.
Bu nedenle uzun vadeli finansman mekanizmaları esastır. Kamu yatırımlarını kalıcı olarak çağırmak için yasal olarak basit bir seçenek, Ursula von der Leyen'in Eylül 2022'deki Birliğin Durumu konuşmasında bahsedilen "Egemenlik Fonu" gibi kalıcı bir Avrupa yatırım fonunun kurulması olacaktır. Böyle bir fon, örneğin, Avrupa'nın enerji bağımsızlığını artırmak ve iklim yatırım ihtiyaçlarını karşılamak için " yılda en az %1 AB ekonomik çıktısı " sağlayabilir. Fon, kıtasal demiryolu altyapısı, pandemi önleme, entegre elektrik şebekeleri ve AB çapında bir 5G ağı gibi Avrupa kamu mallarına öncelik verebilir.
İlerici Avrupa Vergilendirmesi
Son on yıllarda vergi gelirinin GSYİH'ye oranı azalmakla kalmadı, aynı zamanda vergi yükü de giderek sermayeden emeğe kaydı. Serbest sermaye hareketinin olduğu bir çağda sermaye ve yatırımlar için rekabet, hükümetlerin kâr, sermaye geliri, gayrimenkul, servet, hediye ve miras üzerindeki vergileri art arda düşürmesine yol açtı. Bu, gerekli yatırımlar için kullanılabilecek mali alanı zayıflattı.
Politik olarak zorlayıcı olsa da, ortak Avrupa vergilendirmesi için artan çağrılar var. Öneriler arasında servet , finansal işlemler , sermaye kazançları ve karbon emisyonları için ortak vergiler ile bir AB kurumlar vergisi yer alıyor. Bunlar birlikte, yıllık olarak Birliğin GSYİH'sinin yüzde dört ila sekizine eşdeğer kaynakları artırabilir.
Risk ve Kâr Paylaşımı
Piyasalar apolitik kurumlar değildir, özel ve kamu sektörü aktörleri tarafından ortaklaşa yaratılırlar. İlk başvurulacak yatırımcılar olarak hareket ederek ve piyasaları ortaklaşa yaratıp şekillendirerek, devletler radikal inovasyona temel katkıda bulunanlar olmaya devam ettiler. Ancak, kıt mali kaynaklar arasında, Avrupalı politikacılar yeşil geçişi finansal "riskten arındırma" yoluyla finanse etmeye çalıştılar - özel yatırımı artırmak için çeşitli iş risklerinin kamu sektörü tarafından emilmesi.
Karları sübvanse etmek ve riskleri toplumsallaştırmak yerine, ilerici bir risk azaltma stratejisi, sübvansiyon alan firmalar için koşullar içermelidir . Koşulluluklar, şirketlerin (i) karları Ar-Ge'ye, işçi eğitimine veya diğer üretken faaliyetlere yeniden yatırmasını; (ii) toplu pazarlık hakkını ve makul ücretleri garanti altına almasını; (iii) telif hakları veya kısmi hükümet hisse senedi mülkiyeti yoluyla özel-kamu kar paylaşım planlarını kabul etmesini; (iv) kamu sektörüne, örneğin sübvansiyonlar karşılığında fikri mülkiyet haklarına erişim izni vermesini; ve (v) aşırı karlara vergi koymasını ve temettüler ve hisse geri alımları dahil olmak üzere aşırı hissedar ücretlendirmesine yasaklar getirmesini gerektirebilir.
Biden yönetiminin endüstriyel politikaları kapsamında kullanılan koşullar buna bazı örnekler sunuyor. CHIPS Yasası temettü ödemelerini veya hisse senedi geri alımlarını kısmen yasaklarken, Enflasyon Azaltma Yasası hisse senedi geri alımlarına yüzde bir oranında ÖTV koyuyor. Bu arada, "geçerli ücret maddesi" alıcı firmaların makul ücretler ve yan haklar ödemesini şart koşuyordu. Eski İtalya başbakanı Enrico Letta'nın yakın zamanda yayınladığı bir raporda belirttiği gibi, bu tür önlemler AB'de büyük ölçüde mevcut değildi. Dahası, Jacques Delors Merkezi'nin bir politika özetine göre, kredi garantileri Avrupa Komisyonu'nun mali desteğe performans kriterleri veya koşullar ekleme yeteneğini kısıtlarken, hibeler AB kurumlarına kar paylaşım mekanizmaları ve performansa dayalı koşullar üzerinde daha fazla kontrol sağlıyor .
Avrupa'nın Kalkınma Bankalarından Yararlanma
Çok taraflı kalkınma bankaları, gelişmekte olan ülkelere sağlanan iklim finansmanının üçte birinden fazlasını ve küresel yatırımların yıllık yüzde 10'unu oluşturmaktadır . Almanya'nın KfW ve Fransa'nın CDC'si de dahil olmak üzere Avrupa kalkınma bankaları da Avrupa'nın en büyük yeşil finansörleri arasında yer almıştır; örneğin Avrupa Yatırım Bankası, 2020 itibarıyla Avrupa'nın açık deniz rüzgar kapasitesinin yüzde 40'ını finanse etmiştir. Komisyon ayrıca, 2026'da 100 milyar avroluk finansman hedefleyen bir "Endüstriyel Karbonsuzlaştırma Bankası" önermiştir, ancak nihai yapısı henüz belli değil.
Bu bankalara kredi yaratma için daha fazla kamu kaynağı tahsis edilebilir; buna egemen servet fonları, kamu emeklilik fonları, merkez bankası varlıkları ve IMF Özel Çekme Hakları da dahildir. Avrupa Yatırım Bankası, mevcut üyelerden ödenmiş sermayeyi artırırken yeni üye devletleri kabul ederek de kaldıraçlanabilir.
Avrupa'da sermaye finansmanı eksikliğinden dolayı, kalkınma bankaları teknoloji girişimlerinde sermaye hissesi almaya da oldukça uygundur. Neden? Birincisi, kamu sermaye yatırımları firmaların sürdürülemez kaldıraçlanmasını önlemeye yardımcı olur. İkincisi, kamu sermaye hisseleri, politika yapıcıların yeşil teknolojik inovasyonu daha etkili bir şekilde yönlendirme yeteneğini artırır. Üçüncüsü, sermaye araçlarının kullanımının genişletilmesi, kalkınma bankalarının yalnızca riskleri absorbe etmelerini değil, aynı zamanda başarılı bir şekilde ortak finanse edilen yenilikçi firmaların ödüllerini de paylaşmalarını sağlar; bu getiriler gelecekteki projeleri ve kredi faaliyetlerini desteklemek için yeniden yatırılabilir.
AB Mali Çerçevesinin Reformu
İstikrar ve Büyüme Paktı'nın Avrupa kamu borcu/GSYİH oranlarını sınırlamada başarısız olduğuna yaygın olarak inanılmaktadır . Mali kısıtlamaya katkısı ayrıca talebi düşürdü ve 2008 mali krizinden sonraki yıllarda AB'nin büyüme performansına zarar verdi. Kamu yatırım eksikliği krizden önce bile kronikti ve kamu net yatırımı o zamandan beri Avrupa genelinde negatife döndü veya durgun kaldı. AB'nin bütçe çerçevesini reform etme ihtiyacı IMF tarafından yayınlanan çalışmalar tarafından da vurgulanmıştır .
Eski ECB Başkan Yardımcısı Vítor Constâncio'ya göre, kamu borcu için yüzde 60'lık kıstas, iklim ve dijitalleşme yatırımlarının daha az acil olduğu düşünülen bir zamanda keyfi olarak seçildi. Bu nedenle ilerici aktivistler, akademisyenler ve politika yapıcılar, mevcut daraltıcı mali çerçeveye uzun vadeli alternatifler için seferber olmaya devam etmelidir.
Güçlü Bir Avrupa Devleti, Sadece Sübvansiyonlar Değil
Avrupalı politikacılar, kamu yatırım garantilerini, özel yatırımı toplumsal açıdan önemli ancak başka türlü kârsız hedeflere yönlendirmek için ucuz bir alternatif olarak algıladılar. Bu, EFSI ve InvestEU programlarıyla örneklendirildi. Letta raporu da benzer şekilde bir "Avrupa Yeşil Garantisi"nin başlatılmasını önerdi.
Bu önlemler Avrupa'nın yeşil yatırım açığını kapatmada yetersiz kaldığından, kurumsal sübvansiyonların ulusüstü kamu yatırımı ve kredilendirmenin yerini alamayacağı açıktır. Avrupa'nın karbondan arındırılmasını hızlandırmak için genişletilmiş bir mali kapasite zorunludur; ister kalıcı AB tahvilleri, vergilendirme, kalıcı bir AB yatırım fonu, kamu kalkınma bankalarının daha fazla kaldıraçlanması veya bu yaklaşımların bir kombinasyonu yoluyla olsun.
Viktor Skyrman, 13 Haziran 2025, Social Europe
(Viktor Skyrman, Robert Schuman Merkezi'nde Ziyaretçi Araştırma Görevlisi, Uppsala Üniversitesi İşletme Çalışmaları Bölümü'nde görevli bir siyasi ekonomist ve doktora sonrası araştırmacısıdır.)
Ahmet Faruk, 04.09.2025, Sonsuz Ark, Çevirmen Yazar, Sonsuz Ark Çevirileri
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark manifestosuna aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.
- Sonsuz Ark Yayınlarının Kullanımına İlişkin Önemli Duyuru için lütfen tıklayınız.