Sonsuz Ark'ın Notu:
Aşağıda çevirisini yayınladığımız analiz, Harvard Üniversitesi, Davis Rusya ve Avrasya Çalışmaları Merkezi'nden Nargis Kassenova'ya aittir ve Kazakistan kurucu Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev'in Cumhurbaşkanlığından istifasının nedenlerini irdelemektedir. Türkiye'de birçok düşünce kuruluşunun ve medyanın pek fazla ilgisini çekmeyen bu istifa, Türkiye'nin Orta Asya ve Kazakistan'daki çıkarları ile doğrudan ilgilidir. ABD-Çin-Rusya'nın çatışma alanlarının ortasında yer alan bu coğrafya Türkiye'nin yoğun ve pervasız ilgisine muhtaçtır, ancak her şeyden önce ortaya konacak olan yeni konseptin Türkiye'nin artan küresel gücü ve etkisi ile orantılı olarak dikkatle geliştirilmesi ve derinleştirilmesi gerekmektedir. Türkiye geleneksel 'çekinik' rolünü değiştirmeye yönelik adımlar atsa da henüz yeterince belirginleşmiş bir role sahip değildir... Zaman hızla ilerlemektedir ve on yıl sonra şu andaki Kazakistan'ı bir daha göremeyebiliriz...
Seçkin Deniz, 31.03.2019
What’s Next for Kazakhstan?
"Bağımsız Kazakistan'ın sahip olduğu tek başkan olan Nursultan Nazarbayev'in istifası, ülke için kritik bir kavşağa işaret ediyor. Nazarbayev, derin ve beklenmedik bir değişim anında iktidara geldi ve yarı ayrılığının eşit derecede öngörülemeyen sonuçları olabilirdi."
19 Mart'ta bağımsız Kazakistan'ın tanıdığı tek cumhurbaşkanı olan Nursultan Nazarbayev, yaklaşık otuz yıllık mutlak iktidarın ardından istifasını açıkladı. Televizyonda konuşan Nazarbayev, ülkenin başarılarını övdü ve gençliği parlak bir gelecek inşa etmeye çağırdı.
Yine de bu tam bir veda değildi, çünkü Nazarbayev siyasi sahneyi tamamen terk etmediğini söyledi. Şimdiki büyük soru şu; Kazakistan için sırada ne var?
Nazarbayev'in istifası sürpriz olmasına rağmen, politikada kalma sözü yıllarca sürdü. Daha önce Birinci Cumhurbaşkanı (2000), Ulusun Lideri (2010) ve 2017 yılında milletin ya da halkın başı anlamına gelen Elbasy (Kazakça bir kelime) unvanını aldı. “Tarihi misyonu” nedeniyle, devlet inşası, iç ve dış politika ve ulusal güvenlik konularında inisiyatifler kullanabilmesi için Nazarbayev'e ömür boyu başkanlık hakkı verildi. Dahası, Kazak devlet organları önerilerini dikkate almak zorunda kalacaklar.
“İlk Cumhurbaşkanı”, ayrıca Kazakistan Cumhuriyeti Halk Meclisine ve (2018’de bir danışma kurulundan anayasa organına yükseltilmiş) Güvenlik Konseyi’ne de başkanlık ediyor ve Anayasa Konseyinin bir üyesi. Nazarbayev'e, ailesine, mülklerine ve banka hesaplarına da kovuşturma nedeniyle tam dokunulmazlık verildi. Ayrıca, iktidardaki Nur Otan partisinin başkanı olmaya devam edecek.
Ayrılmaya dönüşmeyen bu çıkış, Singapur'un kurucu babası Lee Kuan Yew'in yarı ayrılığını andırıyor ve istifa Rusya'nın ilk cumhurbaşkanı olan Boris Yeltsin'in 1999'daki siyasi emekliliğinden çok farklı. Lee'yi her zaman en üst seviyede tutan Singapur, Nazarbayev için büyük bir ilham kaynağı olmuştur. Etkisi yüksek, yurtiçinde ve yurtdışında saygı duyulan biri olan Lee, 'iyi' otoriterliği temsil eden liderlerin 'kısa listesi'nin başında geliyor.
Nazarbayev, Lee gibi yaşlı bir devlet adamı haline gelmek, böylece diğer otoriter yöneticilerin nahoş kaderinden kaçınmak istiyor. Gücün kırılganlığının kesinlikle farkında; Sovyetler Birliği'nin kargaşalarla dolu çöküşü sırasında Kazakistan'ın lideri oldu ve dünyadaki otoriter akranlarının çöküşüne tanıklık etti.
Bu nedenle istifa etmek ve yeni Kazak liderlerine güvenmek zorunda kalmak, zor bir karar olmalıydı. Nazarbayev'in yolsuzluk skandallarıyla anılan ofisi, Lee'nin ofisinden daha tartışmalıydı ve kayınpederi on yıldan uzun bir süre önce kendisine karşı darbeye teşebbüs etmişti; kendi ailesi tarafından ihanete maruz kalmıştı.
Nazarbayev kişisel güvenliğinin yanı sıra, devlet adamı ve kurucu baba olarak mirasını sağlama almaya istekli. Bu iki hedefi dengelemek kolay olmayacak. Statükoyu koruyarak, sıkı siyasi ve ekonomik kontrol uygulamaya devam ederek güvenliğini en iyi şekilde garanti edebilirdi. Öte yandan, mirasını sağlama almak, daha fazla gelişmeyi ve refahı artıracak reformları gerektirecektir. Bu zorluklara, oluşan iç sorunlar ve daha tehlikeli ve öngörülemeyen bir uluslararası çevre eklenmiştir.
Nazarbayev'in cumhurbaşkanlığı sonrasına yönelik dikkatli hazırlıkları, istifasının büyük olasılıkla uzun vadeli bir stratejinin parçası olduğunu gösteriyor. Kazak anayasasının öngördüğü gibi, bir Nazarbayev sadık bir adamı olan Senato Başkanı Kasım Cömert (Kassym-Jomart) Tokayev, cumhurbaşkanlığı döneminin sonuna (2020) kadar cumhurbaşkanı seçilirken, kızı Dariga Nazarbayeva da Senato Başkanlığına seçildi.
Bundan sonra ne olacağına dair birkaç ipucu olmasına rağmen, spekülasyonlar üç konuya odaklanma eğilimindedir: siyasi güç ilişkileri, sosyal hoşnutsuzluk ve Nazarbayev'in kişilik kültü.
Nazarbayev, Singapur tarzı teknokratik yönetişimi feodal sadakatle birleştiren politik bir sistem kurdu. Doğru, Kazakistan profesyonel bir devletin geliştirilmesinde bazı ilerlemeler kaydetmiştir. Ancak, Lee'nin aksine, Nazarbayev rekabetçi bir siyasi parti sistemi veya bağımsız bir yargı sistemi gibi güçlü kurumlar inşa etmedi. Bu siyasal geçişi özellikle zorlaştıracak, çünkü kurumların birlikte inşa edilmesi gerekecek.
Gücün ademi merkeziyetçiliği kaçınılmaz görünüyor. Eğer mevcut yüksek başkanlık sistemi bozulmadan kalırsa, Nazarbayev ve halefi muhtemelen bir duopoliyi sürdürecek. Fakat eğer yeni cumhurbaşkanı gücü yeterince birleştiremezse - belirgin bir olasılık - o zaman birden fazla güç komisyoncusu ortaya çıkacak, farklılıklarını yönlendirecek güçlü taraflar olmayacak. Bu senaryoda, Nazarbayev bile ortaya çıkan çatışmaları kontrol altında tutamayabilir.
Bu bağlamda, yakın tarihli ve devam etmekte olan protestolar daha sonra ciddi bir karışıklığın öncüleri olabilirler. Şu anda demokrasi için net bir talep olmamasına rağmen, sosyal adaletsizliklerden memnuniyetsizlik artmaktadır. Ve, ad hoc önlemler bir yana, Kazakistan'ın halen kanalize ve popüler şikayetleri ele almak için bir mekanizması yoktur.
Sonunda, Lee'nin aksine, Nazarbayev kendi kişilik kültünü öne çıkardı. Kamu görevlileri ve sıradan vatandaşlar, cumhurbaşkanının dehasını, bilgeliğini, bağlılığını ve diğer niteliklerini övüyorlar. Ülke genelinde adına dikilmiş anıtlar var. En gelişmiş üniversite ve okullar, Almatı'daki merkezi cadde ve başkent Astana'daki havalimanı istifadan önce onun ismini aldı.
Nazarbayev Kültü güçleniyordu. 20 Mart'ta, Kazakistan parlamentosu başkent Astana'nın adının Nursultan olarak değiştirilmesini onayladı (oylama prosedürünün tamamen anayasaya uygun olup olmadığı görülmesine rağmen) ve birçok şehir Nazarbayev'den sonra merkezî caddelerini yeniden adlandırdı. Bu, Kazakistanın birkısım vatandaşları arasında endişeleri artırıyor; hükümetin görmezden gelmemesi gereken bir cevap istiyorlar.
Kült büyük olasılıkla zamanla yumuşayacaktır. Ancak, Nazarbayev'i Kazakistan'ın bağımsızlık anlatımından ayırmak imkansız (ve haksız) olacağından, Kült'ün tamamen yapılandırılması pek mümkün değildir. Nazarbayev'in istifasının Kazakistan için kritik bir bağlantı noktası olmasının nedeni budur.
Nazarbayev derin ve beklenmedik bir değişim anında iktidara geldi ve yarı ayrılığının eşit derecede öngörülemeyen sonuçları olabilirdi.
Nargis Kassenova, Astana, 21.03.2019, Project Syndicate
(Nargis Kassenova, Harvard Üniversitesi Davis Rusya ve Avrasya Çalışmaları Merkezi'nde kıdemli bir çalışandır)
Seçkin Deniz, 31.03.2019, Sonsuz Ark, Çeviri, Çeviri ve Yansımalar
Sonsuz Ark'tan
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark Manifestosu'na aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.