Sonsuz Ark/ Evrensel Çerçeveye Yolculuk
Sonsuz Ark'ın Notu:
Çevirisini yayınladığımız analiz, Pakistan'ın İslamabad kentindeki Quaid e Azam Üniversitesi'nde araştırma analisti olan Muhammad Burhan'a aittir ve ABD'nin apar topar kaçtığı 2021'den beri Afganistan'ı yöneten Taliban örgütünün dört yıllık performansına odaklanmaktadır. Analistin nesnel sayılabilecek analizinde dikkat çekici cümleler, ABD'nin CIA tarafından kurulan terör örgütleriyle varlığını sürdürerek ve istikrarsızlık üreterek Afganistan'dan asla çekilmediğini anlamamızı sağlayabilir: "IŞİD-DAEŞ gibi aşırılık yanlısı rakipler Taliban'ın zayıflıklarından yararlanarak nüfuzlarını genişletiyor. Yayılma etkilerinden endişe eden bölgesel komşular da alternatif güç merkezlerini veya direniş hareketlerini gizlice destekleyebilir."
Seçkin Deniz, 01.05.2025, Sonsuz Ark
Taliban’s fractured regime teeters toward collapse
"İç bölünmeler, ekonominin kötü yönetilmesi ve aşırılık yanlısı politikalar Afganistan'da rejimin çökmesi ve yeni bir çatışma tehdidi üretiyor."
Afganistan Talibanı, 2021 yılında iktidara gelmesinden bu yana isyancı hareketini işleyen bir hükümete dönüştürmek için mücadele ediyor. Dışarıya karşı birlik görüntüsü veren sertlik yanlısı rejim, köklü hizipçilik, ekonomik kötü yönetim ve artan halk memnuniyetsizliği ile boğuşuyor.
Taliban lideri Molla Hibatullah Akhundzada parçalanmış bir rejime liderlik ediyor. Fotoğraf: X Screengrab
Analist Mabin Biek'in The Cipher için kaleme aldığı “Taliban'ın İç İktidar Mücadelesi: Eşikteki Rejim” başlıklı makalesinde, örgütün en büyük varoluşsal tehdidinin başka bir dış müdahale değil, kendi içindeki bölünmeler olabileceğini belirtiyor.
Kontrol edilmediği takdirde bu bölünmeler Taliban'ın çöküşünü hızlandırabilir ve Afganistan'ı bir başka uzun süreli krize sürükleyebilir.
Taliban hükümetinin karşı karşıya olduğu en acil sorunlardan biri, çeşitli gruplar arasında uyumu sağlayamamasıdır. Molla Hibatullah Akhundzada liderliğindeki hareket, Noorzai aşiret tabanı etrafında daha merkezi hale geldi. Bu aşiret tercihinin diğer kilit Taliban liderlerini yabancılaştırdığı biliniyor.
Geniş bir saygı gören ve farklı grupları birleştiren merhum Molla Ömer'in aksine Ahundzada aynı otorite seviyesine ulaşmakta zorlandı. Bunun yerine, bilinen katı liderlik tarzı Taliban'ın safları boyunca uzanan kimlik temelli fay hatlarını derinleştirdi.
Molla Yakup ve Molla Baradar gibi kilit figürlerin her biri Taliban'da kendi güç tabanlarını yönetiyor ve bu da politika ve kaynaklar üzerinde çatışan birden fazla etki merkezinin ortaya çıkmasına neden oluyor.
Bu gerilimler, Taliban'ın coğrafi olarak dağınık bir isyanla mücadele etmek yerine birleşik bir şekilde yönetmeye çalışmasıyla daha da belirgin hale gelen etnik ve aşiretsel bağlarla daha da artmaktadır.
Bir zamanlar savaşın sona ermesini sağlayan Doha görüşmeleri sırasında gösterilen birlik o zamandan beri büyük ölçüde dağıldı ve yerini hareketin üst kademelerinde güç mücadelesine bıraktı.
Bu liderlik mücadelelerine Taliban'ın kötü ekonomi yönetimi de ekleniyor. Afganistan ekonomisi Taliban'ın iktidarı ele geçirmesinden önce zaten kırılgandı ve büyük ölçüde dış yardım ve işçi dövizlerine bağımlıydı.
Şimdi ise meşru finansman kaynakları sınırlı olan rejim, genellikle Hacı Beşir Noorzai gibi nüfuzlu kişiler tarafından kontrol edilen madencilik faaliyetlerinden ve sıradan vatandaşlardan alınan ağır vergilerden elde edilen gelirlere dayanıyor.
Sonuç olarak elit kesim ile genel Afgan halkı arasında giderek genişleyen bir uçurum ortaya çıkıyor. Kısmen USAID'in askıya alınmasının da etkisiyle yerel Afgan para biriminin Ocak ayında değer kaybetmesi, gıda dahil temel malları daha pahalı hale getirdiğinden enflasyon yükselmeye devam ediyor.
Rejim, Ocak ayında sermaye kontrollerine yönelik acemice bir girişimde bulunarak havaalanlarından 5.000 ABD dolarından ve kara sınırlarından 500 ABD dolarından fazla para transferini yasakladı.
Şubat ayında sınır inşaatıyla ilgili bir anlaşmazlık Pakistan ile Torkham sınır kapısının kapatılmasına yol açarak başta gıda maddeleri olmak üzere mal akışını aksattı ve 5.000 kamyonun sınırda mahsur kalmasına neden oldu.
Aynı zamanda Taliban'ın sertlik yanlısı politikaları, özellikle de kadın hakları konusundaki kısıtlamaları, yabancı yatırım veya güçlü dış ekonomik ortaklıklar ihtimalini ortadan kaldırdı. Batılı ve diğer uluslararası bağışçılar, tutumunu yumuşatmayı reddeden bir rejimle çalışma konusunda temkinli davranarak zaten kötü olan ekonomik durumu daha da zora sokuyor.
Taliban'ın istikrarsızlığını körükleyen bir diğer faktör de sıkı sosyal ve siyasi kontrolleri gevşetmeyi reddetmesidir. Uluslararası örgütlerin ve komşu ülkelerin defalarca yaptığı çağrılara rağmen örgüt sivil özgürlükler, medya özgürlüğü ve kadınların eğitimi üzerindeki kısıtlamaları sıkılaştırdı.
Bu önlemler Afganistan'ı küresel toplumdan etkili bir şekilde izole ederek Taliban'ın diplomatik olarak tanınmasını veya hayati önem taşıyan dış mali kaynaklara erişimini neredeyse imkansız hale getirdi.
Suudi Arabistan ve diğer Körfez İşbirliği Konseyi (KİK) ülkeleri gibi potansiyel ortaklar, yaygın olarak gerici olarak görülen bir hükümetle ilişki kurma konusunda sınırlı bir isteklilik gösterdiler.
Taliban'la tarihsel bağları olan ülkeler bile uluslararası bir tepkiden korktukları ve rejimin aşırılık yanlısı politikalarıyla ilişkilendirilmekten çekindikleri için asgari destekten fazlasını sunmakta tereddüt ediyorlar.
Washington'daki son gelişmeler, dış finansmanın Taliban'ı nasıl destekliyor olabileceğine dair artan uluslararası endişeyi yansıtıyor. Cumhuriyetçi Senatör Tim Sheedy, Amerikan federal yardımının Afganistan'a ulaşmasını engellemeyi amaçlayan “Teröristlere Vergi Mükellefi Fonu Sağlanmaması Yasası”na öncülük etti.
Haftalık yaklaşık 40 milyon ABD doları tutarındaki sevkiyatın ülkenin merkez bankasına yönlendirildiğine dair haberlere atıfta bulunan ABD'li kanun yapıcılar, bu fonların aşırılık yanlısı unsurlara aktarılarak terörist faaliyetleri fiilen ya da fiilen körükleyebileceğinden endişe ediyor.
Eski Dışişleri Bakanı Antony Blinken, bazı durumlarda gelişmiş Amerikan silahlarının Taliban'ın eline geçtiğini kabul etti. Bu tür ifşaatlar, Trump 2.0 yönetimi altında, terör eğilimli isyancı grupların yararlanabileceği mali kaynakların kesilmesi için kararlı adımlar atılması çağrılarını yoğunlaştırdı.
Önerilen ABD yasası iki partinin de desteğini alıyor ve ABD vergi mükelleflerinin parasının Taliban'ı ya da bağlantılı aşırılık yanlısı grupları desteklememesini sağlamaya yönelik ortak bir hedefi yansıtıyor.
Dış yardımların azalması gibi dış faktörler gerginliği arttırırken, Taliban'ın başlıca zorlukları içeriden kaynaklanmaktadır. Süregelen hizipçilik, temel kamu hizmetlerinin sağlanamaması ve sert sosyal politikalar rejimin meşruiyetini ve manevra alanını zayıflatıyor.
Aynı zamanda, Taliban'dan duyulan memnuniyetsizlik arttıkça hem ülke içindeki hem de sürgündeki muhalif gruplar örgütlenmek için verimli bir zemin buluyor.
IŞİD-DAEŞ gibi aşırılık yanlısı rakipler Taliban'ın zayıflıklarından yararlanarak nüfuzlarını genişletiyor. Yayılma etkilerinden endişe eden bölgesel komşular da alternatif güç merkezlerini veya direniş hareketlerini gizlice destekleyebilir.
Taliban daha kapsayıcı politikalar benimseyemez, ekonomiyi istikrara kavuşturamaz ve halkın artan şikâyetlerini ele alamazsa, yakında parçalanmış rejimini çöküşün eşiğine getiren mükemmel bir fırtınayla karşı karşıya kalabilir.
On yıllardır çatışma içinde olan bir ülke için yönetimde yeni bir başarısızlık korkunç bir ihtimal. Nihayetinde Taliban'ın geleceği, parçalanmış yönetimi çökmeden ve Afganistan'ı başka bir şiddet ve kargaşa döngüsüne sürüklemeden önce içeriden reform yapıp yapamayacağına bağlı.
Muhammad Burhan, 11 Mart 2025, Asia Times
(Muhammad Burhan Pakistan'ın İslamabad kentindeki Quaid e Azam Üniversitesi'nde araştırma analistidir.)
Ahmet Faruk, 01.05.2025, Sonsuz Ark, Çevirmen Yazar, Sonsuz Ark Çevirileri
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark manifestosuna aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.
- Sonsuz Ark Yayınlarının Kullanımına İlişkin Önemli Duyuru için lütfen tıklayınız.