1 Kasım 2020 Pazar

SA8927/TG313: Ekonomik Güç, Ulusal Güvenlik ve Amerikan Devlet İdaresinin Geleceği-II

   Sonsuz Ark/ Evrensel Çerçeveye Yolculuk

Sonsuz Ark'ın Notu:
Çevirisini yayınladığımız analiz, Atlantic Council'in üç yazarı David H. McCormick, Charles E. Luftig, James M. Cunningham'ın ortak çalışmasıdır ve Amerikan rüyasının aşınmasına, Amerikan liderliği noktasında algılanan başarısızlıklara ve Amerika'nın görece güç kaybına odaklanmaktadır. Yazarların, "Şimdi, trajik bir uluslararası krizden muzdaripken, insanların geleceğin ne getireceğini merak etmesi doğaldır. Herhangi biri bu endişelere katılsın veya katılmasın, birçok Amerikalının ülkelerinin geleceği konusunda tedirgin olduğu inkar edilemez." şeklindeki tespitleri, ABD'nin Çöküşü'nün tescili anlamına gelmektedir. Analizdeki şu itiraf Amerikalıların yaşadığı büyük kaygıyı yansıtması açısından önemlidir: "Yapay Zeka (AI) ile ilgili teknolojiler ve kuantum bilimleri gibi ABD'nin lider olmaya devam ettiği diğer teknolojik sektörlerde, bu liderlik garanti değil. Bu teknolojilerin büyük olasılıkla önemli ekonomik ve ulusal güvenlik sonuçları olacaktır." ABD'yi dikkatle izleyen yayınlarımızla Türkiye'nin ve Dünya'nın geleceğine yönelik projeksiyonların doğru tasarlanması ve uygun stratejilerin belirlenmesi gerektiğini düşünüyoruz. Türkiye ABD'yi ve NATO'yu bir kaldıraç olarak kullanarak küresel arenada kendisine benzersiz bir alan açma fırsatına 'şimdi' sahiptir ve bu fırsatı değerlendirmek zorundadır.
Seçkin Deniz, 01.11.2020

Economic might, national security, and the future of American statecraft

Ekonomik karşılıklı bağımlılık, dönüşümsel teknolojiler ve siber uzay; bu üç ekonomik ve teknolojik eğilim,  Amerikan gücüne meydan okumaktadır, ancak aynı zamanda Amerika Birleşik Devletleri'ne bu gücü kullanma fırsatları da sunmaktadır.

Savunma Bakanı Mark Esper'in geçenlerde uyardığı gibi, "21. yüzyılın gerçekliği, birçok ekonomik kararın aynı zamanda ulusal güvenlik kararı olmasıdır." [1] Yine de, ekonomi ve ulusal güvenlik politikasını dengelemek kolay bir iş değildir. Çoğu zaman, ekonomik karar alma ile ilgili güvenlik endişeleri pek ciddiye alınmaz. Ancak, aynı zamanda, ekonomik politika yoluyla ulusal güvenliği korumaya yönelik geçici çabaların, Amerika’nın rekabet avantajını yok edebileceğine veya daha kötüsünün olabileceğine yönelik sınırlandırılmamış eşit ve zıt bir risk de bulunmaktadır. Daha da ilerisi düşünülecek olursa, ulusal güvenlik adına kilit endüstrileri kısıtlamak veya zorlamak ulusal rekabet gücünü zayıflatabilir. Bu nedenle, politika yapıcılar rekabet etme ve Amerika’nın ve müttefiklerinin rekabet avantajlarını koruma kararlarını nasıl tartacakları konusunda ihtiyatlı olmalıdır. Aşağıdaki öneriler, politika yapıcıların tam da bunu yapmasına yardımcı olmak için tasarlanmıştır.

Politika gündemimiz, ABD’nin gücüne yapılan yatırımı, yurtdışındaki kötü niyetli davranışları düzeltme çabalarıyla dengeleyerek yukarıda açıklanan yeni gerçeklikle yüzleşmeyi amaçlamakta ve aynı zamanda üç ana faaliyet alanı aracılığıyla Amerika’nın ortaklar ve müttefikler ağını güçlendirmeyi hedeflemektedir:

İnovasyon

Federal hükümet, araştırma ve geliştirme, yüksek vasıflı göç ve STEM [Çev: Science, Technology, Engineering and Mathematics / bilim, teknoloji, mühendislik ve matematik]  eğitimi için desteği artırmalı, aynı zamanda özel sermayeden yararlanma çabaları da dahil olmak üzere yerel yeniliği teşvik etmek için yeni yaklaşımlar benimsemelidir. Diğer yandan, inovasyon çalışmalarını güvenilir müttefikler ve ortaklarla koordine etmelidir.

Ekonomik Devletçilik (Economic Statecraft)

Yerel inovasyon, ekonomik rekabet için daha güçlü bir temel oluşturur ve ekonomik devletçilik araç yelpazesini genişletir. Uzun zamandır üstün küresel güç olan Birleşik Devletler, bu alanda belirli açık avantajlara sahiptir. ABD doları rezerv para birimi olarak varlığını sürdürürken, Birleşik Devletler dünya çapında erişim ve yatırımlarla tekil bir küresel ekonomik güçtür.

Uluslararası İşbirliği

COVID-19 salgını, küreselleşmenin doğasında bulunan evrensel güvenlik açıklarını öne çıkarırken aynı zamanda Amerika'nın dünyadaki benzersiz konumunun bir hatırlatıcısı olarak da hizmet ediyor. Amerika Birleşik Devletleri, uluslararası çabalara liderlik etme konusunda benzersiz bir yeteneğe sahiptir ve bu yetenek ona büyük bir güç bahşeder.

I. Ulusal bir inovasyon politikası geliştirmek ve desteklemek

YATIRIM STRATEJİLERİ

Daha fazla inovasyon aynı zamanda daha fazla yatırım gerektirecektir. Mali gerçeklerin, özellikle çok ihtiyaç duyulan salgın yardım paketlerinin ardından mevcut kaynakları kısıtlayacağının farkındayız. Milletvekilleri, önceliklerini yeniden düzenlemek ve uzun vadeli mali zorluklara kalıcı, ihtiyatlı çözümler geliştirmek zorunda kalacaklardır ancak bunu araştırma ve geliştirme finansmanı pahasına yapmamalılar. Amerika’nın inovasyondaki rekabet gücünü kaybetmenin maliyeti, onu korumak için gereken yatırımın maliyetini çok aşmaktadır.

EĞİTİM VE GÖÇ

Dışişleri Müsteşarı Keith Krach'tan alıntı yapacak olursak: "En iyi elemanlara sahip olan takım kazanır." Yüksek vasıflı yetenekleri bulma, geliştirme ve elde tutma yeteneği, ulusal inovasyon ve ekonomik güvenlik için çok önemlidir. Bu nedenle, ABD eğitim ve göçmenlik politikası, hem STEM alanlarında kariyer yapmakla ilgilenen Amerika doğumlu bireyleri desteklemek hem de Amerika'yı küresel yarışta yüksek vasıflı yetenekleri çekme noktasında rekabetçi tutmak için gelişmelidir.

Soğuk Savaş sırasında, federal araştırma ve geliştirme finansmanı Amerika Birleşik Devletleri'nin refahına, güvenliğine ve nihayetinde üstünlüğüne katkıda bulundu. ABD hükümeti, temel ve uygulamalı araştırma projelerini finanse etti ve yeni silah sistemleri ve uzay teknolojileri de dahil olmak üzere kurum yetkilerine hizmet eden yetenekler geliştirdi. [2] Çoğunlukla ticari gelişimin dışında kaldı ancak özel sektör kuruluşları, federal olarak finanse edilen araştırmalardan yararlanmaya devam ederek bilimsel ve teknolojik ilerlemeleri yeni şirketlere, işlere ve endüstrilere dönüştürdü ve böylece  Amerika'nın eşsiz refahına katkıda bulundu. [3]

Bununla birlikte, ekonomik ve ulusal güvenlik meselelerinin yakınsaması düşünüldüğünde bu yaklaşım artık tatmin edici değildir. Özel sektör, şu anda inovasyon ve araştırma ve geliştirme finansmanının birincil kaynağıdır ancak yeni teknolojiler, askeri ve sivil kullanım arasındaki sınırı giderek bulanıklaştırmaktadır. [4] Ayrıca, daha önce belirtildiği gibi, bu yüksek teknoloji sektörlerinde genellikle kazanan her şeyi alır. Yabancı devletler ve şirketler, rekabete aykırı politikalar ve askeri ve sivil teknolojilerin iki yönlü transferi de dahil olmak üzere, ABD inovasyon liderliğine meydan okumaktadır. [5] Bu faktörlerin her biri, geleneksel ABD inovasyon yaklaşımını zayıflatır; burada federal hükümet ya temel bilim araştırmalarına ya da özel uygulamalı araştırma ve geliştirme projelerine odaklanır.

Trump yönetimi, Amerika'nın ekonomik dinamizmini teşvik etmek için bazı önemli adımlar attı. [6] ABD şirketlerinin yükselen teknolojileri geliştirmede başarılı olmalarına yardımcı olmak ve yerel inovasyonu teşvik etmek için yönetimin bu çabaları hızlandırması gerekiyor. [7] Yönetimin, ikili kullanım yetenekleri geliştirmek ve elde etmek için ticari kuruluşlarla çalışmalarına devam etmesi ve inovasyon desteğini hedeflenen ekonomik yaptırımlar ve uluslararası koordinasyon ile birleştirerek, ABD şirketlerinin en yakın rakiplerinin birçoğuyla eşit bir oyun alanında rekabet etmediği gerçeğini ele alması gereklidir.

Yandaş kapitalizmi ve sermayenin verimsiz tahsisi hakkındaki gerçek ve haklı endişelerin farkındayız ve Çin’in merkezi, yukarıdan aşağıya modelini desteklemiyoruz. Aynı zamanda, hükümetin daha fazlasını yapması gerektiğine inanıyoruz. Bu rekabet eden hedefleri dengelemek ve hükümetin kazananları ve kaybedenleri seçme alışkanlığı kazanmasını engellemek için, yatırıma rehberlik edecek aşağıdaki ilkeleri öneriyoruz.

İlke I

‘Kazanan hepsini alır’ yapılarına sahip sektörlerdeki gelişimi veya büyük ilk hamle avantajlarını teşvik edin.

İlke II

Asimetrik avantajlarla yeni teknolojiler veya yetenekler geliştirin.

İlke III

Yabancı firmaların rakip devletler tarafından büyük ölçüde sübvanse edildiği stratejik sektörlerde veya teknolojilerde yerel gelişimi destekleyin.

İlke IV

Önemli stratejik öneme sahip teknolojiler veya yetenekler geliştirin.

İlke V

Özel sektör ve piyasa güçlerinden yararlanmak için gerekli harcamayı yapın.

İlke VI

Tüm sektörlerin inovasyon desteğine ihtiyaç duymadığını unutmayın.

Bu ilkelere uyulmasını sağlamak ve yenilik çabalarını yönlendirmek için, politika oluşturma sürecinin uyarlanması gerekecektir. Bu reformlar, öncelikleri belirlemek, politik eylem için sektörleri veya yetenekleri saptamak ve bu sınırlayıcı ilkelere katı bir şekilde bağlı kalmak için hesap verebilir sistemler oluşturmalıdır.

Bu ilkelerle yönetilen bir ABD inovasyon politikası, hükümetin farklı bir değer sağlayabileceği ve mevcut bir piyasa başarısızlığını muhtemelen çözebileceği alanları hedefleyecektir. Hükümetler, iletişim kanallarını açarak ve kamusal-özel alanda bilgi paylaşımı ve katılımı için düzenli bir süreç oluşturarak bilgi paylaşımını kolaylaştırmaya yönelik benzersiz bir kapasiteye sahiptir. [13] Bunu yapmak, kamu sektörü, özel sektör ve akademi tarafından oluşturulan inovasyon üçgeni arasındaki ilişkilerin yeniden kurulmasına yardımcı olacak  ve devlet ile yüksek teknoloji firmaları arasındaki işbirliğini kısıtlayan kültürel engelleri yıkmak için gerekli bir adım olan karşılıklı anlayışı teşvik edecektir. [14]

Yatırım stratejileri

Daha fazla inovasyon aynı zamanda daha fazla yatırım gerektirecektir. Mali gerçeklerin, özellikle çok ihtiyaç duyulan salgın yardım paketlerinin ardından mevcut kaynakları kısıtlayacağını kabul ediyoruz. [15] Kanun yapıcılar, önceliklerini yeniden düzenlemek ve uzun vadeli mali zorluklara kalıcı, ihtiyatlı çözümler geliştirmek zorunda kalacaktır ancak bunu araştırma ve geliştirme finansmanı pahasına yapmamalılar. Amerika’nın inovasyondaki rekabet gücünü kaybetmenin maliyeti, onu korumak için gereken yatırım maliyetini çok aşmaktadır.

Federal hükümet, üniversitelere temel bilim araştırmaları için federal hibeler sunmak, federal olarak finanse edilen araştırma ve geliştirme merkezlerini desteklemek ve doğrudan araştırma ve geliştirme finansmanı sağlamak dahil olmak üzere mevcut programları genişletmelidir. Kongre, temel ve uygulamalı bilimlere yatırımı teşvik etmek için, şu anda Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü'nün çoğu üye ülkesinden daha küçük olan araştırma ve geliştirme vergi kredisini artırmalıdır. [16] ABD hükümeti, yapay zeka ve makine öğrenimini göz önünde bulundurularak, daha fazla açık kaynaklı veri kümesi oluşturma  yoluyla "değerli bir ulusal kaynak ve stratejik bir varlık" [17] olan veriye erişimi kolaylaştırmalı ve bulut bilişim kaynaklarına erişimi genişletmelidir. [18]

Pek çok genç yenilikçi şirket, kısmen bu kadar erken bir aşamadaki talep eksikliğinden dolayı, temel araştırmayı geniş ölçekte ticarileştirmeye yönelik inovasyonu gerçekleştiremiyor. [19] Buna karşın, SpaceX, ilk 10 yılında fonunun yaklaşık yüzde 50'sini sağlayan NASA'nın da desteğiyle bugünkü inovatif   başarı örneği haline geldi. [20]  Genel olarak ticari uzay endüstrisi, Küçük İşletme İnovasyon Araştırması ve Küçük İşletme Teknoloji Transferi programlarından önemli destek aldı ve federal hükümet, beraberindeki altyapıyı destekleyerek endüstriyi sürdürmek için standartlar geliştirdi .[21]

Çıkarılacak ders basit: Nakit paranın yerini hiçbir şey tutamaz. [22] ABD hükümeti belirli bir ihtiyaç alanı belirlediğinde, yalnızca temel ve uygulamalı araştırmalar için desteği değil, aynı zamanda sürdürülebilir finansman sağlamanın yollarını da değerlendirmelidir. Devlet sözleşmeleri en dolaysız yöntemdir, ancak federal hükümet başka yollarla da sermayeye erişimi artırmaya yardımcı olabilir. Savunma Bakanlığı, yenilikçi küçük ve orta ölçekli firmaları desteklemeyi amaçlayan Güvenilir Sermaye Piyasası'nın kurulmasıyla tam da bunu yapmak için adımlar attı. [23] Devlet destekli girişim fonları da bu amaca hizmet ediyor.

Ulusal güvenlik alanındaki girişim fonlarının en önemli iki örneği, (yazarlardan birinin şu anda yönetim kurulunda görev yaptığı) In-Q-Tel firması ve Savunma İnovasyon Birimi'dir. [24] Bu programlar bir başarı sicili geliştirdikçe, hükümete bir fırsat sunulacaktır: Savunma Bakanlığı, Savunma İnovasyon Birimini büyük ölçüde ölçeklendirebilir. Savunma İnovasyon Birimi'nin eski genel müdürü Raj Shah, “Savunma Bakanlığının inovasyona erişimini güçlendirmek için adım adım değişiklik” çağrısında bulunmuştur. [25] Bu program ve diğer inovasyon çabaları için ayrılan finansman büyük ölçüde artmalıdır. Kurulu girişim fonlarına ek olarak, hükümetin ilk yatırımın bir kısmını karşılayacağı ve potansiyel zararların önemli bir kısmından sorumlu olacağı ilk zarar fonları, araştırma ve geliştirme finansmanını sınırlayan dışsallıkları [Çev: Bir üretim veya tüketim olayının 3. kişileri olumlu ya da olumsuz etkilemesi olayı]  dengelerken özel yatırımı teşvik etmek ve piyasa güçlerini harekete geçirmek için kullanılabilir. [26]

Trump yönetiminin inovasyon dizginlerini gevşeten ve yeni sivil teknolojilerin benimsenmesini kolaylaştıran düzenleyici reformları hayata geçirme çabaları mükemmeldir ve devam etmelidir. [27] Örneğin, inovasyon döngüsünün başlarında, düzenlemeleri uyarlamak veya yeni, serbest ortamlar geliştirmek için kurumların fırsat araması gereklidir. [28] Ayrıca, üretkenliği engelleyen ve geniş tabanlı inovasyon fırsatlarını sınırlayan zahmetli mesleki ruhsatlandırma gereklilikleri de ortadan kaldırılmalıdır. [29]

Son olarak, yerel yeniliği teşvik etme çabaları, aynı amaca ulaşmak için hem uluslararası ortaklarla hem de ekonomik devlet yönetimi çabalarıyla koordinasyon içinde sürdürülmelidir. Yerli yarı iletken üretim ekipmanlarını ve yarı iletken endüstrilerini düşünün. 5G ağ altyapısının, makine öğrenim sistemlerinin ve birçok kritik ulusal güvenlik yeteneği dahil olmak üzere diğer birçok modern teknolojinin omurgasını oluştururlar. Durum böyle iken, Çin’in yerel kalkınma programları ve ABD hükümetinin kendi ihracat kontrolleri, ABD endüstrisini zor durumda bırakacak şekilde birleşebilir. Çin'in yerel sanayisini inşa etmeye yönelik devlet destekli çabaları ciddi zorluklarla karşı karşıyadır ancak yine de Amerika Birleşik Devletleri ve diğer yerlerdeki yarı iletken firmalarının kullanabileceği pazarı daraltabilir ve sonuç olarak araştırma ve geliştirme projelerini finanse etme yeteneklerini azaltabilir. [30] Aynı zamanda, ABD'nin yarı iletkenlerin veya yarı iletken üretim ekipmanlarının ihracatını sınırlandırmaya yönelik tek taraflı çabaları, piyasa erişimini kapatarak yerel rekabet gücüne zarar verebilir. [31] ABD hükümeti, Çin devlet sübvansiyonlarının neden olduğu piyasa çarpıklıklarını telafi etmek için uluslararası ortaklarla birlikte çalışırken bu endüstrilere maddi destek sağlamalıdır.

İnovasyon politikasının doğasında bulunan risklerin farkındayız. Yakın kamu-özel ortaklıkları siyasallaşabilir, kayırmacılık ve tercihli yatırım yapabilir. Ancak bu riskler ve verimsiz sermaye tahsisi potansiyeli, net karar kriterleri, şeffaflık ve gözetim yoluyla bir şekilde azaltılabilir. Ancak, risk bu konunun ayrılmaz bir parçasıdır. Hükümet ABD inovasyonunda bir adım değişikliği yaratmak istiyorsa, herhangi bir girişimcinin de onaylayabileceği gibi başarısızlığı beklemeli ve daha da önemlisi kabul etmelidir. Kongre, araştırma ve geliştirme projelerine başarısız olma ve bu başarısızlıklardan ders çıkarma özgürlüğü vermek zorunda kalacak ve hükümetin etik hesap verebilirliği uygulaması gerekecektir. Ayrıca, Amerika'nın sürekli inovasyon ve dinamizmi desteklemek için gerekli insan sermayesine sahip olmasının sağlanması gerekecektir.

David H. McCormick, Charles E. Luftig, James M. Cunningham, 9 Temmuz 2020, Atlantic Council

(David H. McCormick , küresel bir makro yatırım şirketi olan Bridgewater Associates'in CEO'su ve Atlantic Council'in Uluslararası Danışma Kurulu'nun başkanıdır. Daha önce Hazine Bakanlığı, Beyaz Saray ve Ticaret Departmanında üst düzey görevlerde bulundu. West Point mezunu ve Birinci Körfez Savaşı gazisi. Charles E. Luftig, Bridgewater Associates'de kıdemli bir yöneticidir. Daha önce Yönetim ve Bütçe Dairesi'nde baş müşavir yardımcısı olarak görev yapmış ve Milli Güvenlik Danışmanı ofisinde kıdemli danışman dahil olmak üzere Milli Güvenlik Konseyi'nde çeşitli hukuk ve politika rollerinde bulunmuştur. James M. Cunningham, Bridgewater Associates'te bir araştırma görevlisidir. Daha önce American Enterprise Institute ve Hoover Institution'da ulusal güvenlik analisti olarak çalıştı.)

Bu rapor ilk olarak Texas National Security Review'de yayınlandı.

<< Önceki           Sonraki>>


Tamer Güner, 01.11.2020, Sonsuz Ark, Stratejik Araştırma, Çeviri


Dipnotlar:

[1] https://www.defense.gov/Newsroom/Speeches/Speech/Article/2085577/remarks-by-secretary-of-defense-mark-t-esper-at-the-munich-security-conference/

[2] https://ncses.nsf.gov/pubs/nsf20307#&

[3] https://www.cfr.org/report/keeping-our-edge/pdf/TFR_Innovation_Strategy.pdf

[4] https://fas.org/sgp/crs/misc/R44307.pdf

[5] https://www.wsj.com/articles/china-drops-a-policy-the-u-s-dislikes-at-least-in-name-11551795370

http://english.www.gov.cn/policies/latest_releases/2015/05/19/content_281475110703534.htm

[6] https://www.whitehouse.gov/wp-content/uploads/2019/06/The-Economic-Effects-of-Federal-Deregulation-Interim-Report.pdf

https://www.state.gov/under-secretary-for-economic-growth-energy-and-the-environment-keith-krach/

[7] https://www.nytimes.com/2019/08/20/opinion/america-industrial-policy.html

Not: 8,9, 10, 11 ve 12. Maddeler metnin orijinalinde de ilişkilendirilmemiştir.

[13] https://drodrik.scholar.harvard.edu/files/dani-rodrik/files/industrial-policy-twenty-first-century.pdf

[14] https://armedservices.house.gov/hearings?ID=682ABC1D-2B60-481E-B210-2F43BC9476B2

[15] https://thehill.com/opinion/national-security/492756-defense-budget-cuts-following-the-pandemic-will-be-hard-to-swallow

[16] https://www.oecd.org/sti/rd-tax-stats-united-states.pdf

[17] https://project-open-data.cio.gov/

[18] https://drive.google.com/file/d/1wkPh8Gb5drBrKBg6OhGu5oNaTEERbKss/view

[19] See, for example, Rodrik, Industrial Policy for the Twenty-First Century.

[20] https://sbir.gsfc.nasa.gov/sites/default/files/2019-06-17-Space-Angels-JPL-Report.pdf

[21] “U.S. Government Support of the Entrepreneurial Space Age.”

[22] http://docs.house.gov/meetings/AS/AS00/20200205/110475/HMTG-116-AS00-Wstate-BroseC-20200205.pdf

[23] https://www.defensenews.com/pentagon/2019/05/10/to-counter-china-pentagon-wants-to-create-patriotic-investors/

[24] Bu fonlar, savunma ve istihbarat topluluğunun, özellikle geleneksel olmayan müteahhitlerden yeni teknolojilerin tedarikini kolaylaştırır ve müteahhit pazarına yeni girenleri teşvik eder.

[25] https://docs.house.gov/meetings/AS/AS00/20200205/110475/HMTG-116-AS00-Wstate-ShahR-20200205.pdf

[26] Karşılaştırma için Çin Komünist Partisi, özel yatırımı teşvik etmek ve teknoloji geliştirme için risk fonu oluşturmak için "rehber fonlar" kurdu. Kai-Fu Lee, AI Superpowers: China, Silicon Valley, and the New World Order (Boston: Houghton Mifflin Harcourt, 2018), 64-65'te bu fonlarla ilgili tartışmaya bakın.

[27] Örneğin, Federal İletişim Komisyonu’nun "İnternet Özgürlüğünü Geri Yükleme" emri. Bakınız, The Economic Effects of Federal Deregulation Since January 2017: An Interim Report, The Council of Economic Advisers.

[28] https://www.ft.com/content/a0341b02-54cd-11ea-8841-482eed0038b1

[29] https://www.aei.org/economics/how-will-technological-change-affect-the-economy-my-long-read-qa-with-erik-brynjolfsson/

[30] https://www.uscc.gov/annual-report/2019-annual-report

https://www.csis.org/analysis/chinas-pursuit-semiconductor-independence

[31] https://www.usitc.gov/publications/332/working_papers/id_058_the_health_and_competitiveness_of_the_sme_industry_final_070219checked.pdf




Sonsuz Ark'tan
  1. Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur. 
  2. Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
  3. Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark manifestosuna aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.
  4. Sonsuz Ark Yayınlarının Kullanımına İlişkin Önemli Duyuru için lütfen tıklayınız.

Seçkin Deniz Twitter Akışı