Sonsuz Ark/ Evrensel Çerçeveye Yolculuk
Africa Cannot Afford a Second Cold War
"Yüzyıllar boyunca, sömürgeci güçler ve ardından süper güçler, Afrika'yı yalnızca ekonomik, güvenlik ve jeopolitik çıkarları prizması aracılığıyla gördüler ve gelir yakınsamasını ve bölgesel entegrasyonu baltaladılar. Bugün, ABD-Çin gerilimlerinin körüklediği aynı zihniyet, kıta genelinde güvensizliği arttırıyor."
2020'de yaşanan şiddetli çatışmalarda 20.000'den fazla Afrikalı öldürüldü, bu on yıl öncesine göre neredeyse on kat artış demek. Eşzamanlı olarak ve belki de tesadüfi olmayan bir şekilde, Çin-Amerikan rekabeti keskin bir şekilde tırmandı. Bu kez ABD ve Çin arasında yaşanacak yeni bir soğuk savaş ve diğer bölgesel güvenlik tehditleri, Afrika'nın ekonomik kalkınması ve yeşil geçiş için felaket olabilir.
STRAFP/ Getty Images
Afrika'daki yüksek yoğunluklu çatışmalardaki çarpıcı artış, iki ana eğilimle çakışıyor: çok sayıda gezgin yabancı savaşçı tarafından desteklenen ulusötesi terör ağlarının genişlemesi ve artan Çin-Amerika jeopolitik gerilimleri arasında yabancı askeri üslerin çoğalması. ABD ve Çin arasında, doğal kaynakların ve stratejik ticaret yollarının kontrolü ve gücü yansıtmak için yaşanan bu küresel rekabet, Afrika Birliği'nin genel merkezine ev sahipliği yapan Etiyopya da dahil olmak üzere, bölge genelinde şiddetli vekalet çatışmalarına yol açtı.
2019 itibariyle, 13 yabancı ülke Afrika topraklarında askeri operasyonlar yürütüyor - bu diğer tüm bölgelerden daha fazla - ve çoğunun kıtada birkaç üssü var. Afrika, en az 47 yabancı karakola ev sahipliği yapıyor ve en çok karakola sahip ABD'yi Fransa izliyor. Hem Çin hem de Japonya, İkinci Dünya Savaşı'ndan bu yana ilk denizaşırı askeri üslerini, dünyada hem Amerikan hem de Çin karakollarına ev sahipliği yapan tek ülke olan Cibuti'de kurdular.
Artan sayıda yabancı ülke, Orta Afrika ve Sahel'den Boynuz ve Kuzey Afrika'ya kadar yerel çatışmaların sonucunu etkiliyor. ABD, bölgedeki birçok ülkeyi Çin'in denizaşırı emellerini engellemeyi amaçlayan bir ittifaka katılmaya davet etti. 2018'de yeni bir ABD-Afrika stratejisini açıklayan o zamanki ulusal güvenlik danışmanı John Bolton, Amerika'yı diplomatik olarak desteklemeyen Afrikalı liderlerin gelecekte çok fazla ABD yardımı beklememeleri gerektiği konusunda uyardı. Bolton'un açıklaması, zengin ülkelerin sermaye-fakir ekonomilere kaynak tahsisini büyük ölçüde yatırım getirilerinden ziyade jeopolitik değerlendirmelerin belirlediği koşullu kalkınma yardımına dönüş için zemin hazırladı.
1950'lerde ABD Başkanı Dwight Eisenhower, sınırlı siyasi riskleri ve sponsorlar için insani maliyetleri yansıtan vekalet savaşlarını “dünyanın en ucuz sigortası” olarak nitelendirmişti. Ancak bu çatışmalar, yaşandıkları ülkeler için muazzam maliyetlidir.
Afrika'da vekalet savaşları, büyük can kayıplarına neden olmanın yanı sıra, güvensizliği uzatıyor ve ülkeleri aşağı doğru nesiller arası yoksulluk sarmalına kilitliyor. Ayrıca, Afrika ülkelerinin zaten sınırlı olan döviz rezervlerini kurutuyorlar ve son askeri darbelerin yeniden canlanmasında yansıtılan demokratik kazanımları tersine çevirirken eşit derecede dar mali alanlarını daraltıyorlar.
Ayrıca, Afrika hükümetlerinin artan askeri harcamaları, dünyanın diğer bölgelerindeki genel düşüşün aksine, Afrika hükümet bütçelerinden artan bir pay alıyor ve makroekonomik yönetim zorluklarını daha da arttırıyor. Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü'ne göre, Afrika'daki askeri harcamalar 1990'larda 15 milyar dolar iken 2020'de 43 milyar doları aştı. Savunma harcamaları, ağırlıksız %6,5 küresel ortalamaya kıyasla, 2020'de Afrika genelinde hükümet harcamalarının ortalama %8,2'sini oluşturdu. Mali (%18) ve Burkina Faso (%12) gibi çatışmalardan etkilenen ülkelerde bu pay oldukça yüksektir.
Ve savunma harcamalarında en hızlı artışların gerçekleştiği yer burasıdır. SIPRI'ye göre, askeri harcamaların en keskin şekilde arttığı beş Afrika ülkesinden üçü – son on yılda %339 artışla Mali, Nijer (%288) ve Burkina Faso (%238) Sahel'deki terörist ağlarla mücadele ediyor. Burası kıta boyunca Senegal'den Sudan ve Eritre'ye uzanan umutsuz, yoksul bir bölge.
COVID-19 krizi patlak vermeden önce bile, çoğu yoksul Afrika ülkesi büyük, kalıcı altyapı finansman açıklarıyla karşı karşıya kalıyordu ve askeri harcamalardaki artış genellikle üretken, iklime dayanıklı projelere yapılan yatırımın azalmasına neden oldu. Hükümet harcamalarındaki bu değişimler, politika yapıcıların özel sermayede kalabalık oluşturmak için güçlü kamu yatırımlarını kullanma ve dolayısıyla Afrika'yı küresel gelir yakınsamasını sağlamak için gereken uzun vadeli büyüme yörüngesinde tutma yeteneklerini baltalıyor.
Artan siyasi ve çatışmalarla ilgili riskler de yatırımları caydırıyor ve borçlanma maliyetlerini yükseltiyor. Örneğin Şubat 2021'de Fitch Ratings, Etiyopya'nın ülke kredi notunu düşürdü ve diğer faktörlerin yanı sıra iç savaşın patlak vermesinin ardından ülkenin siyasi ve güvenlik ortamının bozulmasına ve artan bölgesel gerilimlere atıfta bulundu.
Milyonlarca Afrikalının hayatına mal olan ve Afrika ile dünyanın geri kalanı arasında genişleyen gelir uçurumunu hızlandıran kayıp on yıllardan büyük ölçüde sorumlu olan Soğuk Savaş'ın yaraları hala taze ve bölge bir devam filmini kaldıramaz. Muazzam insani ve ekonomik maliyetlerine ek olarak, Soğuk Savaş, ülkeler kendilerini Batı ya da Sovyet bloğu ile aynı hizaya soktukça Afrika'daki siyasi parçalanmayı şiddetlendirdi. Bu bölünme, pazar bölümlendirmesini sürdürdü, sömürge sınırlarını güçlendirdi ve sınır ötesi ticareti ve bölgesel entegrasyonu baltaladı. İkinci bir soğuk savaş, aynı şekilde, gelişmekte olan Afrika Kıta Serbest Ticaret Bölgesi çerçevesinde entegrasyonu derinleştirmeye yönelik devam eden çabaları zayıflatacaktır.
Büyüme ve kalkınma hedeflerinin güvenlik önceliklerine tabi kılınması, sadece nesiller arası yoksulluğu daha da kötüleştirebilir, göç baskılarını körükleyebilir, çevreye zarar verebilir ve iklim değişikliğinin hafifletilmesini ve uyumunu engelleyebilir. Politika yapıcılar kıt kaynakları Afrika ülkelerinin büyüme kaynaklarını çeşitlendirmek ve küresel ekonomiye entegrasyonlarını hızlandırmak için gereken altyapı yatırımlarından uzaklaştırmak zorunda kaldıkça bu riskler daha da artacaktır.
Yüzyıllar boyunca, sömürgeci güçler ve ardından süper güçler, Afrika'yı yalnızca ekonomik, güvenlik ve jeopolitik çıkarlarının prizmasından gördüler. Bu, dünyanın başka yerlerinde olağanüstü bir büyümeyi ateşleyen uzun vadeli yatırımları ve bölgesel entegrasyonu baltaladı. Bugün, ABD-Çin gerilimlerinin körüklediği aynı zihniyet, güvensizliği sürdürerek ve şiddetlendirerek, Afrika'daki, özellikle Sahel'deki ülkeleri hem bir “çatışma tuzağına” hem de onları aşağı doğru bir sarmalda tutan “yoksulluk tuzağına” sürüklemektedir.
John Maynard Keynes'in dediği gibi, "Zorluk, yeni fikirler geliştirmekten çok, eski fikirlerden kaçmakta yatmaktadır." Soğuk savaş zihniyetini aşmak, özellikle teknoloji yayılımının vekalet savaşlarının sponsorlarının maruz kaldığı doğrudan maliyetleri azalttığı değişen bir jeopolitik ortamda kolay olmayacak. Ancak Afrika'nın gelecekteki refahını teşvik etmek, göç baskılarını hafifletmek, iklim değişikliğiyle mücadele etmek ve masum hayatları kurtarmak esastır.
Hippolyte Fofack, Kahire, 4 Ocak 2022, Project Syndicate
(Hippolyte Fofack, Afrika İhracat-İthalat Bankası'nda (Afreximbank) Baş Ekonomist ve Araştırma Direktörüdür.)
Seçkin Deniz, 04.02.2022, Sonsuz Ark, Çeviri, Çeviri ve Yansımalar
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark manifestosuna aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.
- Sonsuz Ark Yayınlarının Kullanımına İlişkin Önemli Duyuru için lütfen tıklayınız.