Iran Has No Master Plan, Including on Nuclear Weapons
"Bu varsayımda yer alan İran kararlılığının resmi, nükleer silahların yayılması tarihinin büyük bir kısmıyla ve doğuştan gelen determinizmden çok daha fazla bir hesaplama ve reaksiyon meselesi olduğu gerçeğiyle çelişiyor."
Psikologlar tarafından tanımlanan yaygın bir insan eğilimi, kişinin kendi benzer davranışı, doğuştan gelen herhangi bir şeyden ziyade koşullara gerekli bir yanıt olarak açıklansa bile, o kişinin istenmeyen davranışını doğuştan gelen niteliklerine atfetmektir. Uluslararası ilişkilerde bu eğilim, düşman bir rejimi hükmetmeye, saldırmaya, istikrarı bozmaya ya da kötü bir şey yapmaya kararlı olmakla ve böyle bir kararlılığın rejime bağlı olduğunu varsaymakla suçlama biçimini alır.
Bu bakış açısı genellikle devlet davranışının yanlış bir şekilde yorumlanmasıdır. Neredeyse her devletin dış ve güvenlik politikalarının büyük ölçüde diğer devletlerin kendisine yaptıklarına ve yerel rakiplerden veya ABD'den algılanan tehditler de dahil olmak üzere büyük güçlerden algılanan tehditler tarafından şekillendirildiği hatırı sayılır ölçüde ıskalanmaktadır.
İran hakkındaki birçok Amerikan yorumu bu miyop perspektifi sergiliyor. Sorun, kısmen tembel ve klişeleşmiş kelime dağarcığının özensiz kullanımından kaynaklanıyor. "Hain, istikrarsızlaştırıcı davranış" ve "bölgesel hakimiyet dürtüsü" gibi söylemler baskındır. Bu tür moda sözcüklere güvenmek, İran’ın sınırları dışındaki davranışlarının dikkatli bir şekilde incelenmesinden kaçınmak demek ve bu da İran’ın bölgede diğer devletlerin yaptıklarına büyük ölçüde tepki gösterdiğini ortaya koyuyor. Aynı zamanda, İran'ın neden kendi ulusal çıkarlarına aykırı olacak bazı şeyleri iddia ettiğine dair herhangi bir analizden ya da büyük ölçüde Sünni ve Arap bölgesinde açık bir hakimiyeti olmadığı halde İran'ın menzilinde olacağını düşünmekten de kaçınmak demek.
Benzer özensizlik, İran’ın nükleer faaliyetleri hakkındaki yorumları bozuyor. Ana akım medya bile zaman zaman olgusal olarak ama hatalı bir şekilde İran'ın "nükleer silah programına" atıfta bulunuyor.
Ana akım medyanın dışında, İran'ın sözde bir "nükleer silah programına" doğuştan gelen bir determinizmi atfetmek, terminolojik dikkatsizliğin ötesine geçiyor. Gabriel Noronha'nın, gerçek anlamda, İran'ın nükleer silah edinmeye kararlı olduğunu varsayan makalesi buna bir örnek olarak verilebilir. Sadece bu da değil, aynı zamanda Tahran tarafından bu hedefe ulaşmak için uydurulan onlarca yıllık büyük bir master planı olduğunu varsayıyor. Noronha, İran’ın nükleer faaliyetlerini geciktiren ve ciddi şekilde kısıtlayan Ortak Kapsamlı Eylem Planı’nın (JCPOA) bu planın bir parçası olduğunu, çünkü İran’ı bomba için kaçabileceği daha iyi bir ekonomik konuma getireceğini söylüyor ve "İran'a nükleer silaha giden daha kolay ve uluslararası olarak yasal hale getirilmiş bir yol sağlıyor." diyor.
Noronha böyle bir planın varlığına dair hiçbir kanıt sunmuyor; hiçbir ifade, sızan belge veya başka bir şey yok. Hepsi saf bir varsayım.
Bu varsayımda yer alan İran kararlılığının resmi, nükleer silahların yayılması tarihinin büyük bir kısmıyla ve doğuştan gelen determinizmden çok daha fazla bir hesaplama ve reaksiyon meselesi olduğu gerçeğiyle çelişiyor. Bu tarih, büyük ölçüde, başlangıçta Nazi Almanya'sının bir nükleer silah geliştirmesinden kaynaklanan korkular tarafından harekete geçirilen ABD Manhattan Projesi'nden başlayarak belirli bir tehdidi caydırmak veya bunlara yanıt vermek için alınan kararlardan ibarettir. Bundan sonra, İngiltere ve Fransa'nın Sovyetlere, İsrail'in Araplara, Hindistan ve Pakistan'ın birbirlerine ve Kuzey Kore'nin dünyanın geri kalanına karşı tehdidine karşı bir caydırıcılık oluşturmak için benzer şekilde hesaplanmış çabalar gelmiştir..
En azından Arjantin, İsveç ve Güney Kore gibi nükleer silah geliştirme kapasitesine sahip olan ancak bunları inşa etmemeye karar veren İran gibi, hiçbiri büyük güç olmayan bu devletlerin maliyete karşı fayda hesaplamaları da öğretici oldu. Gerçekte nükleer silaha sahip olan ancak onlardan vazgeçmeye karar veren diğer orta güçlerin - özellikle Ukrayna ve Güney Afrika - hesaplamaları da öğretici.
En önemlisi, Noronha’nın varsayılan büyük planı İran’ın kendi davranışıyla büyük ölçüde çelişiyor. Yaklaşık yirmi yıl önce devam eden bazı silah tasarım çalışmaları göz önüne alındığında, İran'ın nükleer silahlarla ilgilendiğini biliyoruz. Daha sonra, on yıl boyunca, bu çalışma durdu ve İran, yaptırımların hafifletilmesi karşılığında nükleer faaliyetlerini kısıtlama konusunda ABD'ye diplomatik tekliflerde bulundu. Bu gelişmenin ve ardından gelen İran eylemlerinin tek mantıklı yorumu, İranlı liderlerin, nükleer silahlı ancak ağır bir şekilde yaptırım uygulanan bir parya olmaktansa, uluslararası topluma ve küresel ekonomiye tam anlamıyla entegre nükleer silah sahibi olmayan bir devlet olmanın daha iyi olduğunu hesapladıklarıdır.
Zahmetli bir müzakerenin ardından 2015 yılında yürürlüğe giren JCPOA uyarınca, İran düşük zenginleştirilmiş uranyumunun yüzde 97'sinden vazgeçti, daha yüksek bir seviyeye zenginleştirilmiş uranyumun tamamını bıraktı, zenginleştirme kaskadlarını söktü, bir nükleer reaktörü parçaladı ve birkaç aydan yaklaşık bir yıla kadar bir bomba yapmaya karar verirse, tahmini "çıkış" süresini değiştiren çok sayıda gerekli diğer adımları attı. Ayrıca, uluslararası topluma nükleer programının barışçıl kaldığı konusunda güvence vermek için kalıcı bir müdahaleci teftiş ve izleme düzenlemesini de kabul etti.
Tüm bunları yapmak, nükleer silah inşa etmek için uzun vadeli bir planın parçasıysa, bu çılgınca bir yoldu. İranlı liderler deli değil.
Noronha’nın ifadesiyle, İran’ın JCPOA kapsamında yaptırımlardan kurtulduktan sonra "canlanan İran ekonomisinin etkisiyle nükleer silah geliştirebileceği" fikrine gelince, bu herhangi bir ulusun Nükleer silah geliştirmek için en büyük adımı atması, banka hesabında kaç riyale sahip olduğunun değil, güvenlik açmazı durumunu ne kadar ciddiye aldığının bir göstergesi olduğunu görmezden gelmek demek.
Eski Pakistan başbakanı Zülfikar Ali Butto, Pakistanlıların gerekirse nükleer silah yapmak için "ot yiyeceğini" söyledi. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, muhtemelen doğru bir şekilde, Kuzey Kore rejiminin nükleer silahlarından vazgeçmeden önce halkına aynı şeyi yaptıracağını değerlendirdi. Benzer bir önceliklendirme, sekiz yıllık İran-Irak Savaşı sırasında ciddi bir güvenlik tehdidi karşısında katlanmaya istekli olduğu yoksunluğu gösteren İran rejimi için de, eğer nükleer silah üretmeye karar verirse geçerli olacaktır.
Şu an itibariyle, İranlıların yaklaşık yirmi yıl öncesinden nükleer silahlı ve onaylanmış bir parya olmanın ya da olmamanın göreceli değerine ilişkin hesaplamaları değişmedi. Bu, Tahran’ın JCPOA’ya taraf olan her tarafın bu anlaşmaya tam olarak uyması konusundaki ısrarı ile kanıtlanmıştır; Trump yönetiminin anlaşmadan dönmesine cevaben İran'ın yaptığı nükleer ilerlemeleri geri almak zorunda kalması anlamına gelen her şeyle.
İran'ın nükleer sorunu bir dönüm noktasındadır ve taraflar arasında ciddi görüşmeler nihayet duruşun yerini almıştır. İran'ın buradan nereye gideceği büyük ölçüde Amerika Birleşik Devletleri'nin JCPOA'ya ve Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin 2231 sayılı Kararı ile tamamen uyumlu hale gelip gelmediğine bağlı olacaktır. Amerika Birleşik Devletleri'nin bunu yapmaması (İran'ı nükleer faaliyetleriyle ilgili ne yaparsa yapsın, yaptırım uygulanmış bir parya olacağı sonucuna götürmek), Tahran'ı önceki hesaplamalarını tekrar gözden geçirmeye ve belki de nükleer silahlara sahip olması gerektiğini düşünmeye her şeyden daha fazla motive edecektir.
Paul R. Pillar, 5 Nisan 2021, The National Interest
(Paul R. Pillar, National Interest'te katkıda bulunan bir editör ve Why America Misunderstands the World'ün yazarıdır.)
Seçkin Deniz, 24.04.2021, Sonsuz Ark, Çeviri, Çeviri ve Yansımalar
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark manifestosuna aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.
- Sonsuz Ark Yayınlarının Kullanımına İlişkin Önemli Duyuru için lütfen tıklayınız.