Sonsuz Ark'ın Notu:
Seçkin Deniz, 03.07.2018
Aşağıda çevirisini yayınladığımız Princeton Üniversitesi Tarih ve Uluslararası İlişkiler Profesörü Harold James'e ait olan analiz, çoğunlukla entelektüel ya da ulusalcı sol mazisi bulunan felsefi çevrelerde Weimar Cumhuriyeti'ne atfedilen tartışmalar için bir standart ders seti olarak değerlendirilebilir. Daha çok Türkiye'nin 2002 sonrası Erdoğan liderliğinde yaşadığı büyük, doğru ve güçlü değişimi nasıl tanımlamayacaklarını çok iyi bilen ve daha sonra onu 'Hitler'e benzetmek' gibi karalama kampanyalarına zemin oluşturmak için Michigan Üniversitesi çalışanı İngiliz tarihçi Geoff Eley gibi, "Bugünkü (2015) Türkiye Weimar Cumhuriyeti’nin son dönemini anımsatıyor." diyenlere karşı çok nesnel bir yaklaşımla ele alınmış olan bu analiz, insan-toplum-ekonomi-demokrasi ve sistem arayışlarında etkin dersler çıkarmıştır. Analiz'in Türkiye ile ilgisi şudur; 2002 öncesi çöken çok parçalı koalisyonlar Türkiye'si birkaç özelliği ile benzese de, 2002 sonrası yükselen Türkiyesi hiçbir şekilde Weimar Cumhuriyeti'ne benzemediği gibi, Türkiye'de 2002 sonrası TBMM çoğunluğuna sahip olan Adalet ve Kalkınma Partisi iktidarları hükümet etmiştir, Türkiye'de Weimar'da olduğu gibi orantılı temsil sistemi değil baraj sistemi uygulanmaktadır. 24 Haziran 2018 seçimleri ile birlikte Türkiye Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ile çoğunluk sistemine geçmiştir. Türkiye, Batı'nın ezberci, şabloncu bütün yaklaşımlarını, tahminlerini ve sosyal mühendislik projelerini altüst eden bir başarı hikayesi yazmaktadır. Türkiye ihracat rakamlarının zirve yaptığı 2012 yılından sonra, BMGK üyeleri tarafından çıkarılan Suriye, Irak, Mısır, Libya, Yemen savaşları ile ihracat darbesi yemiştir, iç siyasette 2013 Gezi Terörü, 17-25 Aralık FETÖ Emniyet-Yargı darbesi, 2014'te FETÖ-CIA-MOSSAD ortak operasyonu olan Mit tırlarına yönelik kara propaganda ile Erdoğan'ı Lahey'de yargılatma girişimi, 7 Haziran 2015 seçimleri sonrası MI6-DSG-CIA-PKK-FETÖ-DAEŞ işbirliği ile iç savaş çıkarma girişimi ve en son 15 Temmuz 2016 FETÖ-NATO-ABD-AB askeri darbesinin halk ve Erdoğan tarafından başarısızlığa uğratılmasından sonra Türkiye ekonomisi açık bir ekonomik saldırıya hedef olmuştur; bütün bunlara rağmen cari açık/GSYH oranı 2017 yılında %5,5'tir.. Bütün bunlara karşılık bu süreçlerde Türkiye'ye saldıran BMGK üyesi üç ülkede cari açık, (ABD 2017) % 3,7 ve (İngiltere 2017) % 3, (Fransa, 2016) %3.4'tür. Türkiye’nin, AB Tanımlı Borç/GSYH oranı 2017 yılında, Maastricht kriteri olan %60’ın oldukça altında, %28,3 düzeyinde gerçekleşmiştir.
Ten Weimar Lessons
"Weimar Cumhuriyeti'nin çöküşü ve 1930'ların başlarında Nazilerin 'Üçüncü Reich'inin ortaya çıkışı hâlâ modern tarihin en güçlü uyarıcı hikayelerinden biri olarak duruyor. Dersler, sadece kırılgan siyasi sistemlere sahip ülkeler için değil, bugünle de ilgilidir."
Ekonomik şokların - örneğin, enflasyonist sarmallar, depresyonlar ve bankacılık krizleri - bütün devletler için, her yerde ve her zaman zorluk ürettiği gerçeğiyle başlayın. Ekonomik güvensizlik ve zorluklar insanları herhangi bir rejimin mevcut olandan daha iyi olması gerektiğine ikna ederler. Bu, sadece Weimar yıllarından değil, aynı zamanda demokrasinin ekonomik mantığı üzerine yapılan geniş araştırmalardan da çıkarılması gereken açık bir derstir.
İkinci bir anahtar ders, ağır ekonomik şartlar altında, orantılı temsilin (PR) daha da kötüye gitmesidir. Bir ülkenin politikaları parçalandığında, PR, genellikle “sistemi” reddetmek isteyen en uzak ve en sağdaki partileri içeren, ancak başka bir şey üzerinde mutabık kalmayan, tutarsız bir seçim-seçmen çoğunluğu sağlama eğilimindedir.
Birlikte ele alındığında, bu iki ders, Weimar deneyimleri uzmanı siyaset bilimciler arasında geleneksel bilgeliği inşa eder. Çok sık olsa da, her dersin izolasyon içinde olduğu düşünülür ve tehlikeli bir kayıtsızlığa yol açar. İlk argüman, insanları yalnızca ağır ekonomik krizin siyasi sistemi tehdit edebileceğini düşünmeye iter; ikincisi, insanların PR (orantılı temsil) olmayan sistemlerin doğal olarak daha sağlam olduğunu varsaymalarına yol açar.
Kayıtsızlığı önlemek için Weimar döneminden alınacak sekiz ders daha iyi düşünmemize yardımcı olabilir. Birincisi, referandumlar, özellikle de nadiren kullanıldıklarında ve seçmenler onlarla ilgili çok az deneyime sahip olduklarında tehlikelidir. Weimar Cumhuriyeti'nde, Ulusal Sosyalistler neredeyse 1929'da ortadan kayboldular. Fakat aynı yıl, parti, Birinci Dünya Savaşı sonrası ödenecek tazminatlarla ilgili yapılan referandumda güçlü ve etkili bir kampanya yaparak kendini yeniden kurabilmişti..
İkincisi; kısaca söylemek gerekirse, yasanın gerektirmediği durumlarda meclisleri erken feshetmek risklidir. Yeni seçimlerin temelini oluşturan bir oy bile demokrasinin başarısız olduğuna dair bir kabul olarak yorumlanabilir. Temmuz 1932'de Naziler, oyların en büyük payını (% 37) aldılar, ancak bu yasal olarak gereksiz bir seçimdi. Önceki seçim iki yıldan daha kısa bir süre önce yapılmıştı ve 1934'e kadar seçim yoktu.
Üçüncü olarak, anayasalar sistemi mutlak bir şekilde korumaz. Günümüzün en anlayışlı ve etik uzmanlarından Max Weber de dahil olmak üzere, herkese göre Weimar anayasası mükemmeldi. Ancak beklenmedik olaylar - ister dış politika dramaları ister iç huzursuzluklar- ek yasal bir çerçeve gerektiren acil durumlar olarak yorumlandığında, anayasal korumalar hızla aşınabilir. Ve demokrasinin düşmanları bu tür olayları körükleyebilir. Benzer şekilde, dördüncü bir ders, iş dünyası lobilerinin, parlamenter gruplar arasındaki anlaşmayı baltalamak için sahne gerisinde rol oynayabileceğidir.
Beşincisi, liderlerin rakiplerini şeytanlaştırdığı bir demokrasi kültürü demokrasiyi erozyona uğratır. Bu model Weimar Cumhuriyeti'nde, Naziler önemli bir güç haline gelmeden önce başladı. 1922'de Dışişleri Bakanı Walther Rathenau, milliyetçi sağın şiddetli, yoğun anti-Semitik nefret kampanyasına maruz kaldıktan sonra suikastle öldürüldü. Bundan kısa bir süre sonra, merkez sol bir Katolik olan Başbakan Joseph Wirth, parlamentodaki sağcı partilere döndü ve “Demokrasi; evet, ama 'Güç artık bizde!' diyerek masada patlayan demokrasi türü değil", dedi ve “Düşmanın haklı” olduğunu ilan etti, “sadece kabilecilik ateşini daha da alevlendiren bir bildiri” diyerek sözünü bitirdi.
Altıncısı, başkanın ailesi tehlikeli olabilir. Weimar'da, yaşlı mareşal Paul von Hindenburg 1925'te cumhurbaşkanı seçildikten sonra, 1932'de yeniden seçildi. Fakat 1930'ların başlarında, birkaç küçük kriz sonrası demans acıları çekiyordu ve zayıf ve yeteneksiz oğlu Oskar, onunla yapılan bütün erişimi kontrol ediyordu. Sonuçta, kendisine sunulan anlaşmaları imzalama kararı almıştı.
Yedincisi, isyancı bir grubun bir orantılı temsil (PR) sisteminde bile siyaseti kontrol etmek için genel bir çoğunluğa sahip olması gerekmiyor. Nazilerin o zamana dek kadar yakaladıkları en yüksek oy oranı Temmuz 1932'de % 37 idi; Kasım ayında yapılan başka bir seçimde, oy oranları % 33'e düştü. Ne yazık ki, bu gerileme diğer partileri Nazileri küçümsemeye ve olası bir koalisyon ortağı olarak görmeye itti.
Sekizincisi, görevliler hoşnut olmayan bir halkı bir süreliğine satın alarak hayatta kalabilirler, ama sonsuza dek değil. Weimar döneminde, Alman devleti cömertçe belediye konutları, yerel yönetim hizmetleri, tarım ve sanayi sübvansiyonları ve büyük bir kamu hizmeti sağlamıştır; ancak bu harcamaları borçla finanse etmiştir.
Emin olmak gerekirse, Weimar Cumhuriyeti başlangıçta mucize bir ekonomiye sahipti. Hükümet daha sonra yabancı destek aradıkça Alman siyasetinin erimeye başladı. Diğer ülkeler, hükümetin, acil yardım olmazsa, siyasi bir felaketin başlayacağına dair uyarılarına inanmakta zorlandılar. Almanya'yı kurtarmak için kendi seçmenlerini ikna etmek hala zordu.
Birleşik Devletler veya Birleşik Krallık'taki gibi çoğunluk seçim sistemleri olan ülkelerin, orantılı temsil (PR) sistemleri olan ülkelerden daha dirençli oldukları varsayılmaktadır. Ne de olsa Amerika ve Britanya'nın demokrasileri, daha derinlere kök salmış siyasi medeniyet kültürleri ile daha yaşlıdır.
Gerçekte, bu sistemler, zamanla savunmasız hale gelebilirler. Örneğin, bir ülkenin ekonomisinin yabancı tasarruflara (“diğer insanların parasına”) ne ölçüde bağlı olduğuna uzun vadede politik olarak ilgisiz kalınabilir. Ancak bu yıl açıklanan ABD'de GSYH'nin % 3,7'sine ve Birleşik Krallık'ta % 3'üne karşılık gelen cari açıklar dolayısıyla, özellikle Amerikan ve İngiliz seçmenlerin tecritçi milliyetçiliği yabancı alacaklılar arasında hayal kırıklığına sebep olursa, bir hesaplaşma söz konusu olabilir.
Harold James, 2 Mayıs 2018,Princeton, Project Syndicate
(Harold James Princeton Üniversitesi'nde Tarih ve Uluslararası İlişkiler Profesörü ve Uluslararası Yönetişim İnovasyon Merkezi'nde kıdemli bir çalışandır. Alman ekonomi tarihi ve küreselleşmesi uzmanıdır.)
(*) Seçkin Deniz'in notu: Weimar Cumhuriyeti, Almanya'da, Philipp Scheidemann'ın 9 Kasım 1918 tarihinde cumhuriyetin kurulduğunu ilan etmesi ile başlayıp 30 Ocak 1933 tarihinde Adolf Hitler'in Şansölye olmasına kadar süregelmiş döneme verilen isimdir. Birinci Dünya Savaşı sonunda feshedilen monarşik hükümetin yerine kurulan cumhuriyet rejimi “Weimar” olarak tanımlanmaktadır. 1919 ve 1933 yılları arasındaki dönemi kapsayan bu Cumhuriyet, Birinci Dünya Savaşı’nın ardından İmparator olan II. Wilhelm’in Almanya’dan kaçması üzerine ortaya çıkan siyasi bunalımın son bulduğu yeni hükümet dönemidir. Yeni kurulan hükümet ismini milli meclisin 1919 yılında toplanarak yeni anayasa oluşturduğu Weimar kentinden almıştır. Fakat yeni kurulan siyasi iktidar ilk zamanlar kendisini yıkılan Alman İmparatorluğu’nun halefi olarak gördüğü için “Deutches Reich” olarak adlandırıyordu. Weimar Cumhuriyeti, 30 Ocak 1933 tarihinde Adolf Hitler’in Şansölye olarak onurlandırılması ve hükümeti kurma yetkisinin verilmesine kadar görevde kalmıştır. Bazılarına göre Weimar Cumhuriyeti, Birinci Dünya Savaşı’nın bitişinden Hitler’in iktidara gelişine kadar varlığını sürdüren Alman demokrasi deneyiminin adı olarak tarihe geçti. 1933’e gelindiğinde savaş, yenilgi, devrim, karşı devrim, hiperenflasyon, yabancı işgali, işsizlik ve sokaklarda şiddet vardı.
Not: Çeviri programları kullanılarak İngilizce'den çevrilmiştir.
Sonsuz Ark'tan
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark Manifestosu'na aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.