Sonsuz Ark/ Evrensel Çerçeveye Yolculuk
The New Middle East War
"İsrail'in hava saldırılarının başarısına dair kesin bir değerlendirme yapmak için henüz çok erken. Bu değerlendirme, hasarın boyutu ve sonuçları, İran'ın kaybettiklerini yeniden inşa etmek için ne kadar zamana ihtiyaç duyacağı ve İran'ın askeri ve nükleer liderliğinin ne kadar derinden sarsıldığı gibi çeşitli faktörlere bağlı olacaktır."
İsrail'in İran'daki hava saldırılarında üst düzey askeri liderlerin yanı sıra ülkenin nükleer programındaki önemli isimleri de öldürdüğü bildirildi. Ayrıca İsrail'in İran hava savunmasını daha da zayıflattığı, ek askeri hedeflere saldırdığı ve en az bir nükleer tesise - ve muhtemelen daha fazlasına - saldırdığı anlaşılıyor.
İsrail'in önleyici bir şekilde hareket ettiği iddiasına rağmen, saldırılar yakın bir tehlikeden ziyade, toplanan bir tehdide karşı düzenlenen klasik bir önleyici eylem teşkil ediyor. Bu farkın yasal ve diplomatik etkileri var, çünkü önleyici askeri saldırılar çok daha tartışmalı olma eğiliminde olup, tercih edilen savaşlar başlığı altına giriyor. Önleyici saldırılar bir tür kendini savunma olarak görülüyor ve gerekli olarak kabul ediliyor.
Bunlar, geçmişte yeni Irak ve Suriye nükleer programlarına karşı bu tür saldırılar (daha sınırlı olsa da) gerçekleştiren İsrail için anlamlı farklılıklar içermeyen ayrımlar olabilir. Dahası, İran'a karşı hareket etmek içeride iyi işliyor: Çoğu İsraillinin – Gazze'deki savaş, mahkemelerin demokrasilerindeki rolü ve ülkenin laik-dinsel dengesi konusunda derin bir şekilde bölünmüş olmaları nedeniyle – üzerinde anlaşabildiği birkaç konudan biridir.
İsrail'in bu operasyonu neden şimdi yürütmeyi seçtiği henüz tatmin edici bir şekilde açıklanmadı. İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu'ya göre, "Son aylarda İran daha önce hiç atmamış olduğu adımlar attı, zenginleştirilmiş uranyumunu silahlandırma adımları attı." Ancak İsrail hükümetinin yeni istihbarata sahip olup olmadığını veya İran'ın yetenekleri ve niyetleri hakkında yeni bir değerlendirme geliştirip geliştirmediğini görmek önemli olacak.
Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı'ndan (UAEA) İran'ın aktif olarak yüksek oranda zenginleştirilmiş uranyum ürettiğini ve nükleerle ilgili faaliyetleri konusunda açık sözlü olmadığını biliyoruz. Ancak son haftalarda, ABD istihbarat yetkilileri değerlendirmelerinin İran'ın henüz nükleer silah üretmeye karar vermediği yönünde olduğunu doğruladılar .
Büyük ölçüde İsrailli yetkililerin açıklamalarına dayanan raporlara göre, ABD planlanan saldırıyı önceden biliyordu ve onu durdurmaya çalışmadı. Muhtemelen gerçekten yeşil ışık mı yoksa sarı ışık mı verdiğini öğreneceğiz ancak yıllar içinde başka zamanlarda yaptığı gibi kırmızı ışık yakmadığı neredeyse kesin görünüyor.
Yine de, ABD yetkilileri İsrail'in eyleminden Amerika'yı uzaklaştırmaya çalıştılar, İsrail'in tek taraflı hareket ettiğini ve İran'ın buna karşılık ABD güçlerine saldırmaması gerektiğini açıkça belirttiler. ABD'nin İsrail'e İran'a karşı gelecekteki herhangi bir askeri eylemde veya İran misillemesinden kendini savunma yeteneğini desteklemede ne ölçüde yardımcı olmaya hazır olduğu belirsizdir. Başkan Donald Trump'ın devam etmesi gerektiğini önerdiği ABD-İran nükleer müzakerelerinin yeniden canlandırılması olasılığı uzak görünüyor.
Bu operasyonun başarısına dair kesin bir değerlendirme yapmak için henüz çok erken. Bu değerlendirme, hasarın kapsamı ve sonuçlarıyla başlayarak çeşitli faktörlere bağlı olacaktır. Ne başarıldı, İran'ın kaybettiklerini yeniden inşa etmek için ne kadar zamana ihtiyacı olacak ve İran'ın askeri ve nükleer liderliğinin ne kadar derinden etkilendiği bilinmiyor. İlgili bir soru da saldırının, İsrail saldırısının zayıflatmak için tasarlanmış olabileceği İran rejiminin ülke üzerindeki hakimiyetini etkileyip etkilemeyeceği ve nasıl etkileyeceğidir.
İkinci bir husus, gelecekteki İran misillemesinin kapsamıdır. İran'ın ilk tepkisi nispeten mütevazıydı: İsrail'e doğru fırlatılan yaklaşık yüz drone, İsrail'in savunmaya hazır olduğu bir durum. Ancak daha sonra İran birkaç dalga balistik füze fırlattı. Açık soru, İran'ın İsrail'e ve dünyadaki İsrail hedeflerine karşı başka ne yapmayı seçeceğidir. Ancak, kanıtlanmış zayıflıkları göz önüne alındığında, İran'ın cazip bir dizi seçeneğe sahip olduğu pek de açık değildir.
Ayrıca İran'ın, misilleme beklentisiyle bölgedeki personelinin çoğunu geri çeken ABD'ye karşı mı yoksa bir veya daha fazla Arap komşusuna karşı mı hareket edeceği de görülecek. İran'ın Körfez Ülkeleri ile ilişkilerini iyileştirme yönündeki devam eden çabalarına rağmen, İran'ın bölgenin enerji sektörüne müdahale etme çabası göz ardı edilemez. Bu, Körfez'deki konumunu tehlikeye atacak ancak petrol fiyatlarını (zaten İsrail'in saldırısının ardından yükselmiş olan) yükseltecek, Batı'ya acı verecek ve yaptırımların hafifletilmesinin artık yakın olmadığı bir zamanda İran gelirlerini muhtemelen artıracaktır. ABD ile nükleer müzakerelerin konusu olan bir konu.
Ayrıca, bilinen ve şüphelenilen nükleer tesislere yönelik ek İsrail askeri saldırıları olasılığı da var, hem Netanyahu hem de Trump'ın gelmekte olduğu konusunda uyardığı bir adım. Bu da neyin başarıldığına ve sonuçlarının ne olabileceğine dair bir değerlendirme gerektirecektir.
İran, yeni gerçekleşen saldırı gibi bir saldırıyı caydırmak için nükleer çabalarını iki katına çıkarıp çıkarmamaya, programını imha edilmesi daha zor tesislerde yeniden oluşturup oluşturmamaya ve IAEA ile iş birliğine devam edip etmemeye karar vermek zorunda kalacak. Karmaşıklığa, Çin, Rusya ve Kuzey Kore gibi nükleer silah geliştirme deneyimi olan dış ortakların yardım edip etmeyeceği ve eğer yardım ederlerse hem ABD'nin hem de İsrail'in nasıl yanıt vereceği ekleniyor.
Askeri eylemin en iyi mevcut politika olup olmadığına karar vermeden önce, ABD ve İran arasında neyin müzakere edilip doğrulanabileceği hakkında daha fazla bilgi edinmemiz gerekecek. Bu, saldırıların önlenip önlenmemesi gerektiği konusunda hem İsrail'deki hem de İran'daki siyasi tepkileri etkileyebilir.
Şimdilik, ne olduğu veya bundan sonra ne olabileceği konusunda cevaplardan çok sorular var. Tek kesinlik, çatışmalarla dolu Orta Doğu'daki bu son bölümün daha yeni başlıyor olmasıdır.
Richard Haass, New York, 14 Haziran 2025, Project Syndicate
(Dış İlişkiler Konseyi'nin (CFR) Emeritus Başkanı, Centerview Partners'ta kıdemli danışman ve New York Üniversitesi'nde çalışan Richard Haass, daha önce ABD Dışişleri Bakanlığı'nda Politika Planlama Direktörü (2001-03) olarak görev yaptı ve Başkan George W. Bush'un Kuzey İrlanda özel temsilcisi ve Afganistan'ın Geleceği Koordinatörüydü. 'The Bill of Obligations: The Ten Habits of Good Citizens-Borçlar Yasası: İyi Vatandaşların On Alışkanlığı (Penguin Press, 2023) adlı kitabın yazarıdır.)
Seçkin Deniz, 17.06.2025, Sonsuz Ark, Çeviri, Çeviri ve Yansımalar
Not: İsrail ve İran’ın karşılıklı saldırıları sürüyor, 15 Haziran 2025, Anadolu Ajansı
- Sonsuz Ark'ta yayınlanan yazılardan yazarları sorumludur.
- Sonsuz Ark linki verilerek kısmen alıntı yapılabilir.
- Sonsuz Ark yayınları Sonsuz Ark manifestosuna aykırı yayın yapan sitelerde yayınlanamaz.
- Sonsuz Ark Yayınlarının Kullanımına İlişkin Önemli Duyuru için lütfen tıklayınız.